Twee verhalen over Zweden

Enerzijds is er het verhaal van het ontstaan van het moderne Zweden vanaf Gustav Vasa, de lutherse ideologie van eenheid na de protestantse reformatie en het streven naar een gemeenschap van naties op basis van de natiestaat, de monarchie en later de parlementaire democratie. Aan de andere kant hebben we de oudere geschiedenis van de strijd tegen deurwaarders, het verhaal van Engelbrekt Engelbrektsson, boerenopstanden onder leiding van Nils Dacke, het streven naar regionale zelfbeschikking, lokale vormen van directe democratie door middel van sokentering en de vrije boeren Norden.

Het eerste verhaal over Zweden is een verhaal over de eenheidsstaat en de consolidatie van de Zweedse centrale macht. Dit wordt soms in verband gebracht met onze kenmerkende consensuscultuur, politiek conformisme en de opbouw van een moderne staat in de 20e eeuw, vertegenwoordigd door kleurrijke politieke leiders als Per Albin Hansson, Tage Erlander en Olof Palme. Deze geschiedenis was ook onderhevig aan een sterke dosis nationale romantiek in de 19e eeuw en de eerste helft van de 20e eeuw en aan diverse pogingen om de centralisatie van de politieke macht van parochies en graafschappen naar de hoofdstad in Stockholm te rechtvaardigen. De unitaire staat en de unitaire ideologie lopen ook parallel met de 19e eeuwse landhervorming, de 20e eeuwse gemeentelijke hervorming en het verhaal van het moderne Zweden. Dit was de ideologie die Rudolf Kjellén trachtte te vangen met het Folkhem-idee.

Het tweede verhaal van Zweden is grotendeels tot stand gekomen dankzij Vilhelm Mobergs weergave van de sociale omstandigheden van het gewone volk, van hoe de Zweedse boeren tegen de centrale macht ingingen en hoe de boeren op plaatselijk niveau vrede sloten in plaats van op bevel van de kroon de wapens op te nemen tegen hun buren. Het is het verhaal van hoe de oudere gewoonte in Zweden en de Noordse landen noch een eenmakende ideologie, noch een sterke natiestaat is, maar integendeel berust op de strijd voor vrijheid en de rechten van de arme gewone man op land en privé-eigendom. Het is ook een verhaal van barre sociale omstandigheden, armoede en hongersnood. We zien sporen van deze geschiedenis in de Engelbrekt Kroniek:

Met schatten die hun vermogen te boven gaan
En daglonersdiensten met paard en wagen
Hij werd nooit moe om ze af te ranselen en op te hangen:
Als ze verraden werden, liet hij ze hangen in de rookkamer
En verpandde de boerderij aan alles wat hij vond.
Waar geen tractoren waren, kon toen gebeuren,
Dat vrouwen gespannen waren voor het hol,
Maar de zwangere was zo moe,
Dat het kind dood ter wereld kwam

Uit de Engelbrekt Kroniek kunnen we de libertaire ader aflezen die door de oudste Zweedse geschiedenis loopt en die tot uiting komt in een verzet tegen zware belastingen en uitbuiting van het gemeengoed. Deze libertaire tendens is ook terug te vinden in de oude Zweedse provinciewetten en is waarschijnlijk ouder dan dat, aangezien zij teruggaat op oud-Noorse gewoonten.

Na de overwinning van Gustav Vasa op Nils Dacke zien we hoe de eenheidsideologie van de Zweedse staat zegeviert. De staat en politiek centralisme winnen. Wat in onze tijd lijkt te zijn overgebleven is het geloof in de staat en de samenbindende functie van het politieke gezag in de samenleving. Ongeacht de inhoud zijn het noch de monarchie, noch het lutheranisme die in hun oorspronkelijke vorm bewaard zijn gebleven (onze monarchie is een machteloos symbool geworden en Luther is vervangen door een soort algemene neo-spiritualiteit in de SvK), maar politiek conformisme. Het is waarschijnlijk deze erfenis die verklaart waarom de Zweed in de tweede helft van de 20e eeuw steeds vatbaarder is geworden voor de radicale cultuurpolitieke ideeën en normen die door de politieke suprematie werden omarmd, vooral na de jaren zeventig.

Door de eenheid van het sociaal-democratische volkshuis en 40 jaar ononderbroken sociaal-democratische regering in de 20e eeuw, kunnen we ook zien hoe Zweden in diezelfde periode een soort zelfbeeld ontwikkelt dat gebaseerd is op het verhaal dat we in Zweden een vooruitstrevende gezondheidszorg, school en zorg hebben. Ons sociale zekerheidsstelsel is het modernste. Naar verluidt zien progressieve politici in andere landen Zweden als een rolmodel. Hoewel het woord nationalisme wordt geassocieerd met een rechts idee, is het moeilijk om het geloof in het meest progressieve land niet te zien als een uiting van nationalisme en eenheid rond een bepaald beeld van Zweden dat maar al te graag oude tradities devalueert als dit het beeld van Zweden als het beloofde vaderland van vooruitgang en internationale solidariteit bevordert.

De ideologie van de eenheid werd aldus iets bijzonders tijdens de 20e eeuw van sociaal-democratie, en de effecten van dit beeld van Zweden verklaren de aanvaarding van de grote veranderingen die in de Zweedse samenleving hebben plaatsgevonden, ook al hebben natuurlijk minder mensen oog voor de gevolgen van diezelfde veranderingen.

Bovendien is het juist om het model van staat en maatschappij dat de sociaal-democraten in Zweden hebben opgebouwd als niet-liberaal te omschrijven, omdat het ervan uitgaat dat de meeste dingen van meet af aan verboden moeten worden, maar toegestaan nadat een aanvraag is ingewilligd. U moet toestemming hebben om een rijbewijs te krijgen, uw naam te veranderen, een huis te bouwen, een boerderij te bouwen, een school te beginnen, zorg te verlenen, een bedrijf te beginnen, alcohol te verkopen, enzovoort.

Zo werd een groot administratief apparaat opgebouwd voor het beheer van de verzorgingsstaat en een ander voor het beheer van wat we de "concessiestaat" zouden kunnen noemen. Dit kost geld. Er was dus geen gebrek aan fantasie over de manieren waarop de staat belastingen kon heffen.

De verzorgingsstaat heeft ook een hoge positie in het Zweedse politieke debat. Het is bekend in andere landen en vormt de basis voor de stimulans van veel personen om zich in Zweden te vestigen. In combinatie met humanistische idealen van openheid is dit ook het geval geworden.

Was het nationalisme van de verzorgingsstaat de basis van de ideologie van de eenheid, na de jaren zeventig kreeg deze ook een radicale culturele bovenbouw. Dit cultureel radicalisme was niet uniek voor Zweden, maar verscheen in de meeste westerse landen in verband met de studentenopstanden van 1968.

Cultureel radicalisme ging in deze periode zowel over klassenstrijd als over seksuele bevrijding, over gelijkheid en rechtvaardigheid tussen man en vrouw, over de strijd voor sociale rechtvaardigheid en voor nieuwe ideeën en onderzoeksgebieden in academische instellingen. Het varieerde van maoïsme en marxisme-leninisme tot kritische theorie en het begin van postmoderne benaderingen. De Zweedse ideologie van eenheid omarmde sommige van deze ideeën en verwierp andere. Het verhaal van het moderne Zweden werd gecombineerd met radicale culturele en later postmoderne linkse ideeën.

Vandaag durf ik te stellen dat de ideologie van de eenheid heeft geleid tot een post-liberale maatschappij waar de radicale culturele visies steeds meer zijn veranderd in Orwelliaanse uitzonderingstoestanden waar postmodern-linkse ideeën en normen op autoritaire wijze worden gebruikt om individuele verschillen te onderdrukken en de klassieke liberale noties van vrijheid tegen te gaan. Democratie wordt ook niet langer gebruikt om de waarden en meningen van de burgers op te vangen en naar hen te luisteren, maar integendeel om hen te disciplineren en te veranderen volgens vooraf bepaalde normen, meningen en denkpatronen. Het discours en de machtsuitoefening vloeien als het ware in elkaar over. Want wat is social engineering in combinatie met radicale culturele en postmoderne ideeën anders dan een samengaan van discours en machtsuitoefening in een cultuur die geen onderscheid maakt tussen theorieën en meningen, behalve dan de macht zelf? In de huidige relativistische cultuur gaat het echter niet meer om waar en onwaar, maar om de eis van zuiverheid van gevoelens, associaties en attitudes. Wat in 1968 de ideeën waren van een linkse intellectuele minderheid, is vandaag de dag de verwachte mentaliteit en houding in de publieke media, de academische wereld en de politiek. Het postmodernisme is geïnstitutionaliseerd en zijn macht is structureel geworden.

Desondanks is het tweede verhaal van Zweden nog lang niet voorbij. Het verzet tegen aalmoezen van de overheid, hoge belastingen op loonarbeid en zelfs het verlangen naar zelfbeschikking en onafhankelijkheid van zowel de staat als het supranationalisme is blijven bestaan. Bovendien lijken steeds meer mensen vraagtekens te zetten bij de ideologie van de staat als eenheid en ontstaat er in sommige kringen een grotere aanvaarding en tolerantie van alternatieve benaderingen van bijvoorbeeld vrijheid en het gezin. Het is tegen deze achtergrond dat de noodzaak van een ernstig conservatief debat wordt opgeroepen.

Vandaag gaat het niet alleen over vrijheid en belastingen, maar over iets fundamentelers zoals het recht om te zijn wat je bent in de wereld, het recht op je erfgoed, je landschap, je geloof en je lange herinneringen.

Abonneer je op YouTube:

Als je het waardeert Allmogens Onafhankelijk werken om onze mooie Zweedse geschiedenis en Noordse cultuur uit te beelden, u bent van harte welkom om iets leuks te kopen in de winkel of ons te steunen met een vrijwillige donatie. Dank u bij voorbaat!

Steun Allmogens via Swish: 123 258 97 29
Steun Allmogens door sluit u aan bij
Steun Allmogens in uw testament