Hop in de oude boeren samenleving

Vandaag, 24 augustus, is het Bartholomeusdag, die historisch gezien het begin van de hopoogst in Zweden markeert. Bij elke boerderij hoorde een hopkwekerij, en de grootte ervan werd bepaald door de behoefte aan bier en snoepgoed, samen met de belastingdruk.

Hop (Humulus lupulus L.) is onze enige geteelde plant die bij wet is geregeld en dus streng wordt gecontroleerd. In de 17e en 18e eeuw bereikte de hopteelt in Zweden zijn hoogtepunt, toen er miljoenen hopplanten in het land waren. De landmeter noteerde altijd waar de hopboerderijen zich bevonden. Ook vandaag nog zijn hopplanten te vinden op deze reeds lang verlaten hopboerderijen.

Er is een oude overwoekerde hopkwekerij in Lindö, Torsås parochie, in Småland, die volgens de legende door Nils Dacke zelf werd geplant.(Fabian Månsson, De wieg van de teckel) De vrouwelijke bloemen van de hop worden al sinds de Middeleeuwen gebruikt bij het brouwen van bier. De zuurgraad van hop heeft een zwak antibiotisch effect tegen grampositieve bacteriën, wat de gist helpt zich te ontwikkelen en het wort tot een goed bier te vergisten.

Hop wordt sinds de oudheid ook gebruikt als een kalmerend en verdovend kruid. Voor medicinale doeleinden staat hop bekend om zijn slaapverwekkende werking. Het stimuleert de eetlust en de spijsvertering. De plaatselijke oogsttradities kunnen uiteraard verschillen. In Västergötland zou de hopoogst reeds eind juli kunnen beginnen en in Småland zou de hop vóór Allerheiligen zijn geoogst. In Närke werd de hop in september geoogst. De bronnen verschillen ook over hoe rijp de hopbel moet zijn bij de oogst, aldus het Noords Museum. "Sommigen adviseerden het te oogsten als het nog groen was, anderen vonden dat het lichtgeel moest zijn. Tegenwoordig bevelen onderzoekers van de Julita-boerderij in Sörmland aan de hopbellen te oogsten wanneer ze helder limoengroen zijn en wanneer de lupulineklieren citroengeel zijn geworden. De geur moet sterk aromatisch zijn, maar niet grasachtig." De oogst gebeurt door de hopstengel af te breken en de kegelvormige vrouwelijke bloemen van de wijnstok te plukken. De wijnstok kan in de hoptuin blijven staan om te rotten als mest.

In Zweden schijnt hop te worden geteeld vanaf de 13e eeuw, wanneer in de wetgeving verschillende bepalingen over hop beginnen op te duiken. Zo zijn er bijvoorbeeld wetteksten bewaard gebleven die handelen over straffen voor het stelen van hop. In Kristoffers landslag uit 1442 staat dat elke boer een hopkwekerij met 40 hoppen moet houden, en in Kalmar landslag uit 1474 werden de eisen uitgebreid tot 200 hoppen (Strese, Else-Marie; Tollin, Clas (2015). Hop: het groene goud). De koning wilde zijn bier, en dan was het alleen aan de onderdanen om te gehoorzamen. Een fictief voorbeeld van hoe het zou kunnen gaan bij de hopoogst is van Fabian Månssons trilogie van romans Gustav Vasa en Nils Dacke deel 1, waar de deurwaardersvrouw Malin en de deurwaarder Pelle Humpe zijn aangekomen op de boerderij van de boer Germund Mola:

- Hoeveel hop heb je geoogst? Malin vervolgde haar vragen aan Germund.

Germund noemde een bedrag. 'De oude rechter weet dat trouwens,' zei hij, 'want hij heeft de helft gekregen.

Malin stond op, haar ogen prikten.

- De helft! siste ze. Zei je de helft, dief? Weet je niet dat alle boeren al jaren alle hop die ze op hun hopakker geoogst hebben, afstaan aan de Verlosser? Denkt u niet dat de koning hetzelfde recht heeft als een gewone burger? Alle hop van uw boerderij zal worden geleverd aan de deurwaarder van de koning. Dat is het bevel van de koning. Alle hop die je nodig hebt kun je kopen van de deurwaarder.

- Ik heb de hoptuin zelf aangelegd, zei Germund. Hij had met gebogen hoofd gestaan en keek haar loerend aan, maar nu richtte hij zich op en keek in haar kleine grijze rattenoogjes. Toen ik hier kwam was er geen hopkwekerij maar een distelland, waar nu de hopkwekerij is. Noch de koning, noch zijn baljuw bouwde de hop boerderij hier, maar ik deed het. Dus ik neem de helft van wat er in groeit, of er groeit geen hop meer.

De trilogie van Månsson speelt zich af in de 16e eeuw, maar op onze oudste kaarten van het begin van de 17e eeuw tot het einde van de 19e eeuw zie je de hopboerderijen uitgezet op de kaart, met meestal het aantal stronken aangegeven.

Pas in 1860 werd de teeltplicht afgeschaft, die dus ongeveer 400 jaar deel uitmaakte van de Zweedse wetgeving (Zweedse Parlementaire Administratie. Zweedse Constitutionele Verzameling 1736:0123 1 Byggningabalk). Vandaag worden ongeveer vijftig Zweedse hopvariëteiten geteeld op Julita boerderij in Södermanland in het kader van het programma "Cultivated Diversity". Slechts op enkele plaatsen in Zweden is de commerciële hopteelt, na in de 20e eeuw te zijn uitgestorven, weer op kleine schaal op gang gekomen. De Zweedse brouwerijen zijn volledig afhankelijk van ingevoerde hop, voornamelijk uit Duitsland. Allmogens oude hopboerderijen zijn al lang verlaten. Iets te veranderen?

Abonneer je op YouTube:

---

Als je het waardeert Allmogens Onafhankelijk werken om onze mooie Zweedse geschiedenis en Noordse cultuur uit te beelden, u bent van harte welkom om iets leuks te kopen in de winkel of ons te steunen met een vrijwillige donatie. Dank u bij voorbaat!

Steun Allmogens via Swish: 123 258 97 29
Steun Allmogens door sluit u aan bij
Steun Allmogens in uw testament