De dag dat Vilhelm Moberg op zoek ging naar een slaap zonder einde...

Met deze woorden eindigde Vilhelm Moberg een brief die hij op 8 augustus 1973 aan zijn vrouw schreef, twaalf dagen voor zijn 75e verjaardag en op de dag af 43 jaar. Het waren zijn laatste woorden. Daarna beroofde hij zich van het leven in het water onder zijn huis Söderäng in Tomta op Väddö in Roslagen.

In de laatste jaren van zijn leven had Moberg moeite met schrijven, wat wellicht heeft bijgedragen aan zijn besluit om een eind aan zijn leven te maken. In een brief aan zijn vriend en uitgever Ragnar Svanström, schreef hij zo'n tien dagen voor zijn dood:

Als ik mijn dagelijkse wandeling door het bos maak en langs mijn schrijfhut kom, breekt mijn hart. Ik had daar deze zomer moeten zijn, verder werken aan het derde deel van mijn Zweedse geschiedenis...

Moberg liet zijn vrouw Margareta en vijf kinderen achter. Hij liet ook een enorme literaire stempel na en een even grote stempel op het Zweedse maatschappelijke debat. Als schrijver van fictie, was hij geliefd. Als maatschappijcriticus werd hij gehaat door de machthebbers.

Moberg zelf benadrukte hoe noodzakelijk het voor hem was geworden om "hardnekkig vast te houden aan de meest elementaire waarheden en juridische begrippen en steeds weer de voor de hand liggende dingen te herhalen". De voor de hand liggende dingen voor hem kunnen waarschijnlijk goed worden samengevat in het woord Vrijheidwaarvan hij de betekenis hier in meer detail uitlegt:

"Volgens de totalitaire ideologie - nazistisch en communistisch - zijn wij mensen het eigendom van de staat, en als staatswezens bereiken en genieten wij de ware vrijheid. Onze taak in de totale staat is in de eerste plaats om burgers te zijn en nuttige en effectieve onderdelen van een collectief. Maar wat mij betreft, ik onderschrijf de oudere en oorspronkelijke interpretatie van de inhoud van het woord Vrijheid. Ik sluit mij aan bij degenen die zeggen dat wij mensen niet geschapen zijn om tot nut van de staat te zijn. Niets kan mij afbrengen van de overtuiging en het geloof dat ons leven geheel van onszelf is - dat het menselijk leven van de wieg tot het graf een doel op zich is." (Citaat gevonden in Vilhelm Moberg, de man van het verzet, door Johan Norberg)

Moberg sprak vaak over de Zweedse vrijheid, niet in het minst tijdens de Tweede Wereldoorlog toen hij terugkeek in onze geschiedenis om kracht te vinden, bijvoorbeeld in een toespraak op de Zweedse Dag van de Vlag, 6 juni 1944:

Alles wat deze vrijheid bedreigde zag hij als zijn plicht om te bestrijden, en hij deed dat met zijn pen en zijn stem als wapens. Hij zag het als de taak van hem en andere dichters om het "stekende zout" te zijn dat "het lichaam van de maatschappij voor verval behoedt".

Ik kan alleen maar zeggen dat er een groot gebrek aan zout is in het Zweden van vandaag. De geur van verval is voelbaar. Het is de geur van corruptie, leugens en machtswellust. Het is de geur van angst, polarisatie en valse solidariteit. Het is de geur van een samenleving waarin de staat zichzelf tot doel heeft verheven ten koste van de individuele vrijheid.

"Vrijheid is niet voor eens en voor altijd gegeven. Het moet worden verdiend, verdedigd en herwonnen als het verloren is." - Vilhelm Moberg

De Zweedse vrijheid - het recht van het individu om zichzelf te besturen - moet worden verdiend en verdedigd door elke nieuwe generatie die dit land bewoont. Maar Zweden is niet alleen het land van de levende Zweden, het is ook het land van de doden - zij die in de loop der eeuwen voor deze vrijheid hebben gevochten. Hij schrijft in Zweeds streveneen defensietijdschrift dat tijdens de Tweede Wereldoorlog werd gepubliceerd:

Vandaag, op de verjaardag van zijn dood, breng ik een speciaal eerbetoon aan Vilhelm Moberg en zijn werken. Vilhelm, ik luister naar je. Ik herinner me wat je hebt gedaan. Ik waardeer je levenslange streven naar vrijheid, waarheid en gerechtigheid. Zolang ik leef, zal ik uw werk koesteren, en het werk dat mijn voorouders mij hebben nagelaten om te beheren en te ontwikkelen, zodat ik het op een dag op mijn beurt aan mijn kinderen kan doorgeven.

Vandaag is het 43 jaar geleden dat Vilhelm Moberg stierf, vele jaren langer dan ik geleefd heb. Maar zijn geest leeft nog. De strijd tegen de autoriteiten - tegen de staat en totalitaire ideologieën in al hun vormen - was het grootste drama van Vilhelm Moberg, een strijd die hij zijn leven lang voerde.

Lees meer over dat gevecht in dit mooie artikel geschreven door Johan Norberg. I Vilhelm Moberg en politiek kunt u meer te weten komen over zijn visie op de politiek.