De goblins in de Norrlandse folklore

De reuzen zijn nu een kwestie van legende, en niemand gelooft de grote werken die over hen worden verteld. In het complot weer, vooral als beer, geloven velen; maar van het bestaan van de reuzen zijn velen verzekerd. Wat de naam zelf betreft, deze heeft in Ångermanland de vorm van een ongedefinieerde sing. viter, Ik best. vitra, welke laatste ook in collectieve zin wordt gebruikt. Vandaar dat ze ook wel de onderjorska. In het binnenland van Jemland worden de boer, hoewel de andere naam daar ook schijnt voor te komen. In Burman vind ik een aantekening van deze strekking: "Vitars worden zo genoemd, omdat hun vrouwen witte jurken op hun hoofd zouden hebben; voor het overige worden zij geacht één te zijn met de landbewerkers." Het gewone volk heeft veel te zeggen over de oorsprong van de goblins. Onze Verlosser was eens aan het wandelen. Hij kwam bij een huisje waar veel kinderen sliepen. De meesten bleven op de golfbaan, maar uit angst haastten sommigen zich om zich op de bakstenen muur te verstoppen. Onze Verlosser heeft dit ingezien en gezegd dat het zichtbare zichtbaar moet blijven en het onzichtbare weer onzichtbaar. Van deze laatsten komen de goblins. Van deze legende, die in Ångermanland is opgetekend, vinden wij een pendant in Thiele, Danmarks Folkesagn, 11: 175. Terwijl een vrouw haar kinderen aan het wassen was bij een fontein, kwam Onze Lieve Heer daar. De vrouw spoelde toen voor hem enkele kinderen, die nog niet gewassen waren. Op de vraag van Onze Lieve Heer, of allen aanwezig waren, antwoordde de vrouw onwaarachtig Ja, waarop hij zei dat zij die verborgen waren, verborgen zouden zijn voor de mensen. Toen verdwenen de onreine kinderen en verborgen zich in de bergen, en van hen kwam de onderwereld.

Van Vilhelmina in het graafschap Vesterbotten heb ik de gelegenheid de volgende verklaring te geven, die van belang is als een variant op de in Duitsland gangbare opvatting van hebzucht als oorzaak van het ontstaan van het overeenkomstige wezen. Oorspronkelijk waren de goblins engelen en daarom ook alwetend. Zij zagen en wisten wat voor de mens verborgen was. Zij wisten ook van het overvloedige goud in het binnenland van de bergen, en uit deze kennis ontstond de wens zich de schatten toe te eigenen. Maar om deze zondige begeerte verwierp God hen en wierp hen uit de hemel. Lang werden zij in slavernij gehouden, maar op de dertigste dag bereikten zij de aarde. En sommigen vielen in zeeën en meren, en anderen uit de hoge put in de aarde en in de bergen. De eersten werden zee-apen, de laatsten wezels. Een variant hierop is te vinden in Thiele, 11:175, waarin staat dat dit verhaal ook in Ierland en Schotland veel voorkomt.

In de groei, volgens Burman, zijn de reuzen klein, "maar hebben vee van ongewone grootte." Hun kleding is verschillend op verschillende plaatsen en bij verschillende gelegenheden. Voor Jemtland vermeldt Burman dat zij "lange, donkergrijze jassen of sleepjassen" hebben; en voor Ångermanland heb ik opgemerkt dat hun kleren op die van mannen lijken, en van zelfgeweven, vaak gestreepte en rozige stof zijn. De woningen van de goblins zijn ondergronds en in de bergen. Ze zitten echter niet erg ver onder de grond. Een heks, die in het kraambed lag, had last van het feit dat een vrouw, Maria genaamd, die boven haar woonde, zat en toekeek. Naar haar werd geroepen: "Ga slapen, Ma, ga slapen!" (Kristensen). We hebben een tegenhanger hiervan in het volgende verhaal. Een oude man in het oosten van Duitsland was eens aan het graven, met een schoffel om het land tot een akker te bewerken. Een wijze man kwam bij hem en smeekte hem zijn werk te staken, omdat de vrouw van de wijze man in het kraambed lag en leed onder de aardbevingen, die door het werk van de man ontstonden. De boer maakte de wever bereidwillig, en toen deze na enige tijd terugkeerde om het werk voort te zetten, vond hij ter plaatse een prachtige zilveren ketting, die hij als beloning voor zijn geluk aannam.

Voor Duitsland vermeldt Wolf op blz. 311, dat die Zwerge, die overeenkomen met onze geiten, dikwijls hun verblijfplaats onder stallen hebben en daardoor van daaruit aan onreinheid lijden. Dit geldt ook voor Norrland. Van Herjeådalen communiceer ik derom het volgende verhaal. Een boer had voortdurend pech met zijn paarden in de stal. Op een kerstavond kwam een vreemdeling naar zijn boerderij en nodigde de boer uit voor een feestmaal. De laatste deed dat en werd naar een kamer gebracht die blonk van goud en zilver, waar een tafel was gedekt met de meest kieskeurige gerechten. Maar zoals het was, urine begon te druppelen door het plafond op de tafel. Nu ziet gij, zeide de landheer, wat uw paarden doen; maar als gij u beweegt, zal het uw geluk en mijn voordeel zijn. De boer was niet traag om de stal te verplaatsen, en toen had hij geluk met zijn paarden.

De reuzen zijn meestal onzichtbaar, maar wanneer zij willen, kunnen zij zich aan de mensen openbaren. Er zijn, zegt men, evenveel goblins op aarde als mensen, maar wij zijn niet opmerkzaam genoeg om ze te zien. Daarom schaden wij hen ook op allerlei manieren. We gieten er geen heet water over, noch vertrappen we ze. Om deze reden noemen ze ons blinde mannen en moeten op hun hoede zijn dat ze niet door ons worden benadeeld. In ons spreken laten wij ook blijken dat wij hen niet zien, hoewel zij aanwezig zijn en ons zowel zien als horen. Hierop kondigen wij na Marcus het volgende gezegde aan.

Er was eens, zoals vaak gebeurt, een jongeman die op het punt stond te gaan trouwen, en hij ging naar een bruiloft. Hij was afkomstig uit het dorp Bodacke in Medelpad. In die tijd hadden zij geen gedrukte brieven, die zij rondstuurden, maar hij en zijn schoonvader bleven in de buurt en boden naar behoren, zoals dat in het verleden gebruikelijk was.

Zij waren bij velen geweest, maar toen zij bij een man kwamen, vroeg hij wie de bruidegom zou zijn, die velen tot zijn dag van eer zou uitnodigen. - "Wel," zei hij, "ik nodig iedereen uit,

dat het mes kan raken
en podia kunnen brengen";

en hij moet zeker genoeg gasten hebben!

Maar de feestdag was aangebroken en het feestvolk was massaal gekomen, zodat niemand ontbrak. Toen zagen zij een boot op de rivier Indal bij het dorp Sillre. Het was zo groot als een boot en vol met mensen. En zij waren verheugd over de straf der zonde, en verheugden zich en waren ook blij. Ze zwaaiden met hun hoeden en riepen: "Op Bodack's bruiloft, op Bodack's bruiloft, op alle

dat het mes kan raken
en podia kunnen brengen.

Het bruiloftsfeest was daar waarschijnlijk niet een weinig verbaasd over; en zij konden onmogelijk begrijpen hoe het zou zijn, daar allen die uitgenodigd waren en geen uitnodiging hadden teruggezonden, reeds gekomen waren. Tenslotte verdwenen zowel de boot als de mensen, en zij dachten bijna dat de mensen verdronken waren. Maar het duurde niet lang voor ze zagen wat de mensen waren. Na een poosje zaten zij aan tafel, maar toen leek het wel of zij nooit te eten wilden krijgen: het eten wilde helemaal niet. Het voedsel, dat zij in den bruidstuin hadden bereid, was opgegeten, en ook alle zakken bruiloftsvoedsel; doch zij waren nauwelijks voldaan. En in die dagen was het gebruikelijk dat zij op het feest stevig aten. Maar er waren er ook die wisten dat de onzichtbaren er waren geweest. De bruidegom herinnerde zich ook wat hij had gezegd, en toen was het zo klaar als een klontje dat ook de onderwereld was gekomen, want ook zij kunnen mes en lepel bewegen.

Er zijn ook andere soortgelijke verhalen; wij citeren er slechts één, zelfs deze na die van Marcus. Het was op een feest. Twee grijsharige ooms zaten daar levendig te praten en druk te pokeren. Toen pakte de een zijn snuifdoos en bood de ander een prijs aan. Daarop zei een derde oude man, die vlakbij stond: "Zal ik ook wat krijgen?" - "Ja," antwoordde de eerste, "niet gij alleen, maar allen die neuzen hebben," - en op dat oogenblik was het snuiftabak op, zonder dat iemand kon zien, wie met de rijke prijzen aan de haal ging. Maar het was duidelijk dat zelfs de wijzen van zijn uitnodiging gebruik hadden gemaakt.

In de omstandigheid dat de wezels bij ons in de regel onzichtbaar zijn en zich slechts bij uitzondering manifesteren, lijkt er een verschil te zijn met de opvatting van de Duitsers. Bij hen zijn ze zichtbaar, zolang ze geen hoed opzetten of zich in een mantel hullen, Nebelkappe (Grimm p. 431). Zelfs in Duitsland "komen zij onuitgenodigd naar feestteams, gehuld in hun Nebelkappe gaan zij aan tafel zitten, en het eten verdwijnt, zonder dat men weet hoe. Gasten en bruiden verlaten de tafel vaak met hongerige magen" (Wolf p. 317). Hier hebben we een staande uitdrukking voor verbergen; in Norrland hebben we een technische term voor het tegenovergestelde, om de goblins te kunnen zien. Zij die dit vermogen bezitten worden genoemd syyn, d.w.z. zien.

Er was eens een speler die alle anderen overtrof en wijd en zijd bekend was. Misschien had hij van zijn eigen nek geleerd, maar dat vertelt het verhaal niet. In ieder geval speelde hij op bruiloften dichtbij en ver weg. Op een zondag zat hij op het balkon van het huisje en speelde voor zichzelf. Toen kwam er een onbekende man die hem vroeg om op een feest te spelen. Hij had geen bezwaar, waarvoor de vreemdeling de tijd bepaalde, dat hij naar een bepaalde plaats moest komen en de gokker achtervolgen. Op de afgesproken tijd kwam de vioolspeler naar de afgesproken plaats, en terwijl hij wachtte, speelde hij een paar deuntjes op zijn viool. Maar toen hij gezeten was, bevond hij zich in een groot huis, waar alles blonk als goud en zilver, en een talrijke menigte danste van vreugde, en de gier ging de dans binnen zonder dat hij hen kon zien. Een muur scheidde hem van de dansers. Het was echter een vrolijke band, en het was dankbaar om te spelen, als ze zo ijverig dansten. Na een poosje kwam de man die de viool had gespeeld bij hem binnen en waste zich, waarna hij weer naar buiten ging. De vioolspeler was veel op het platteland geweest, en was een vriendelijke man. Snel kroop hij naar de wastafel en veegde een beetje van de liter water rond zijn linkeroog. Nu zag hij onder welk volk hij was gekomen, maar hij was vindingrijk en deed niets alsof. Hij speelde en zij dansten, en dat vanuit de hartenwens. Tenslotte werd hij moe en begon naar huis te verlangen. Het beste wat hij kon doen was thuis zijn op het dak van zijn huisje. Dit was goed genoeg, maar wat hem nog meer verrukte was een tas die naast hem lag, met daarin allerlei soorten zilvergeld.

Op de markt die volgde, ontmoette onze gokker de overvloedige tovenaar. Als een welopgevoed man bedankte hij nu voor het laatste en voor de rijke beloning. Maar toen werd de heks achterdochtig en vroeg: hoe zie je mij? - De gokker begreep nu dat hij onverstandig had gehandeld, en wilde niet antwoorden. Water was echter halsstarrig en dreigde hem van het leven te beroven als hij de waarheid niet zou vertellen. Toen niets anders meer volstond, moest de gokker vertellen hoe het kwam dat hij zich met het water had gezalfd, en toen ontsnapt was, maar met verlies van zijn linkeroog, dat het water uit hem had gerukt. - Daarna is hij nooit meer gezien.

Kinderen worden ook blind doordat de priester een woord bij het doopsel verkeerd leest of verkeerd voorleest. Van zondagskinderen en van hen die op een feestdag geboren zijn, wordt ook gezegd dat zij de onderwereld zien. Een jongen in Ragunda (Jemtland) kon de onzichtbaren zien met zijn linkeroog, maar hij was onvoorzichtig genoeg om dit te melden aan enkele jongeren. Toen kwam er een geit en raakte met zijn vinger het oog van de jongen aan, met het gevolg dat de jongen blind werd. Maar het was niet erger dan een wijze man hem kon genezen.

De kolonisten werden beschreven als bezig met een kuddegedrag, naar men zegt door Burman, en niet vaak opgemerkt, terwijl de dorpelingen in de hokjes zijn; vermoedelijk schraapten ze wat ijzer van de veevallen en deden ze kwaad, als men niet door zich op gezette tijden van de kuddes te verwijderen hen vrije kamers liet. Er is een zekere overeenkomst tussen de wijze waarop de bevolking haar koeien verzorgt en die van de herders, om redenen die gemakkelijk te begrijpen zijn. Zoals de gewone mensen in de zomer met hun koeien naar de bossen trekken, en op sommige plaatsen in de vroege zomer in de ene weide staan, maar in de late zomer in een andere, zo veranderen ook de herders van tijd tot tijd van verblijfplaats. Om naar de kraampjes te gaan heet in de taal van de per post en de daad zelf boetedoening, en deze uitdrukkingen worden ook toegepast op de migraties van de goblins. Zoals de mens namen heeft voor zijn koeien, zo hebben de geiten namen voor de hunne. Deels zijn de namen ook dezelfde, maar vaak zijn die van de geiten "mooier". Zoals de mannen hun koeien lokken door te "koken", jodelen, zo "koken" de geiten, hoewel mooier dan de mannen, zodat de herderin hun lokken wil leren. Er zijn nog steeds mensen die beweren dat ze de geiten hebben horen "koken". Een nu meer afgelegen boerin in het dorp Klofsta, parochie Multrå, kon ook hun geluiden imiteren.

In hun boetedoeningen en andere omzwervingen kunnen de goblins alleen rechtdoor reizen, zodat het voor hen onmogelijk is verder te gaan als er een obstakel op hun weg ligt. Om van de weg af te slaan en een haak te maken is voor hen onmogelijk. Als zij op een hindernis stuiten, moet deze worden verwijderd door het goede of, als dat niet mogelijk is, door het kwade. Het gebeurt dikwijls dat jagers of arbeiders, die de nacht in het bos hebben doorgebracht bij vuren, deze toevallig juist op het pad van de goblins aansteken. Zij werden dan vriendelijk verzocht hun kamp te verplaatsen, en als zij dat deden, ontvingen zij dikwijls een beloning. Sommige jagers werden onder dergelijke omstandigheden door een wasvrouw aangespoord om van ligplaats te veranderen, met de belofte dat zij daartoe gerechtigd zouden zijn. Zij deden wat zij wenste, en de volgende dag schoten zij zoveel vogels dat zij de vangst slechts met moeite mee naar huis konden nemen.

Zoals gezegd, de herders nemen bezit van de weiden, zodra de mensen in de gebruikelijke tijd van hen zijn weggetrokken. Een boer, die dit niet wilde geloven, zorgde daarvoor en verborg zich daartoe in de hut op de bergweide onder een omgekeerde ketel. Weldra kwam de kudde binnen en maakte zich klaar om te eten. Toen vroeg een herderin of ze allemaal lepels hadden. "Ja," antwoordde een ander, "allemaal, behalve die onder de ketel ligt." De man vond zich toen overtuigd, en verwijderde zich zo goed als hij kon (Herjeådalen).

Het was in de herdershutten, die behoren tot het dorp Nordanåker in de parochie Årsunda in Gestrikland. Zij waren met het vee uit de stallen getrokken, maar een meisje bleef achter om het uiteinde van een weefgetouw te weven, dat zij had opgezet. Ze had niemand bij zich behalve de hond. Na een paar dagen kwam hij naar huis gerend, gillend en zijn angst op allerlei manieren tonend. Eerst werd het niet opgemerkt, maar uiteindelijk begon de meester problemen te vermoeden. De mensen van het huis besloten naar de herders te gaan om te zien of er iets mis was met het meisje. Toen zij aankwamen, keken zij door de deuropening en zagen het dienstmeisje in volle bruidskleding aan tafel zitten, met een groot bruiloftsfeest achter haar. Zij haastten zich om het mes over het meisje te werpen, waarna allen met grote haast verdwenen en alleen het dienstmeisje in haar jurk achterbleef. De rentmeester was niet gezien toen ze kwamen, maar nu was hij binnen en alles was in orde. De bruid behield haar kostbare gewaad.¹ - Dit gezegde is universeel. Volgens een versie uit Jemtland stapte het meisje op een vuist, die zij om de nek van de hond bond, en vroeg haar vaders om haar te hulp te komen.

Zelfs tijdens het verblijf van de mensen in de bergweiden, verschijnen er wezels. In Berga fäbodar in de genoemde parochie in Gestrikland, kwam eens een tovenares binnen en vroeg aan de dienstmeid, die Märta heette: "Märgyta, Märgyta, heb je mijn pippone gezien?" In deze hutten hebben "vele vreemde gebeurtenissen" plaatsgevonden*). Tenslotte citeren wij uit deze streek de volgende variant op het verhaal van een lakei die een cowgirl een aanzoek deed, opgetekend in T. V. Y. p. 141. Zo'n meisje werd blootgesteld aan een stier, behorende tot de trollen, die koppig het vee van het meisje wilde vasthouden. Toen niets anders hielp, vroeg ze de tovenaar om raad over hoe hem te bevrijden. De oude man vroeg haar om de koe "fluwelen wortel" te geven en "tifvelbast" om haar nek te binden. Dan zou de stier ontsnappen. Het meisje deed wat haar geleerd was en met het beoogde effect. Toen begon de oude man op te treden als vrijer van het meisje, en hij was koppig als geen ander. Toen gebruikte zij dezelfde middelen tegen hem als tegen de stier, en toen hij de volgende dag binnenkwam, bespotte zij hem dienovereenkomstig. Toen schreeuwde de tovenaar het uit:

Tifvel schors en fluwelen wortel!

Tvi vale mäg, qui lär däg bot! ²

De koeien van de goblins worden afgebeeld als groot, mooi en welgeboren. Ze geven ook melk in overvloed. Noch zoeken de geiten koeien van het soort dat de mens heeft. Een boerin had zo'n pech met een van haar koeien dat haar kalfjes steeds achter haar aan stierven. Op een dag kwam er een koe-vrouw naar haar toe in de schuur en bood aan de oude vrouw een kalf van een koe te geven in ruil voor een kalf van deze koe. De boer nam zijn kalf mee achterwaarts door het mestgat en begroef het in de mesthoop. De koe-kalf zou op dezelfde manier door hetzelfde raam de stal binnenkomen. De herderin hield echter het eerste kalf van de koe, die de boerin aldus voor haar had geruild, voor zichzelf. Alles ging volgens afspraak, en de oude vrouw had nog nooit een betere koe gehad dan degene die zij zo voor zichzelf had geruild.

Nauw met elkaar overeenstemmend zijn de twee in Scandinavië en Duitsland veel voorkomende gezegden over vrouwen die gevraagd worden echtgenotes te verlossen. Van dergelijke verhalen noemen we alleen het volgende, dat ons verteld werd door een oude vrouw in Multrå (Ångermanland).

Het was gezeefd zand, en een vroedvrouw, die wat land had, hield zich ook bezig met het maaien. Op een dag bleef ze binnen toen haar mensen weggingen, om er een zootje van te maken. En er kwam een man naar haar toe die er erg verdrietig uitzag. Hij kon geen woord uitbrengen, maar kronkelde en kreunde alleen maar. De man vroeg wat hij wilde, en kreeg te horen dat zijn vrouw een kind nodig had, waarvoor hij de man om hulp wilde vragen. Zij was onwillig, maar de man drong aan. Hij zei: "Mijn huis is even ten westen van hier," en de vrouw, die het niet wist, bevond zich in de woning van de man. De wijze man zei haar niets te eten van wat haar zou worden aangeboden. Het zag er heel mooi uit in de woning, en een zoete geur verspreidde zich er naar de gast. Maar zonder iets te zeggen dacht de oude vrouw bij zichzelf: het is niet zo mooi als het lijkt, - "Nee, nee," antwoordde een stem van binnenuit, "niemand kan geloven hoe slecht het is." Toen de vroedvrouw bevrijd was, vroeg de oude man de vroedvrouw naar de voorkamer te gaan, en gaf haar een bundel spaanders voor de moeite. In een oogwenk was zij weer thuis, en toonde haar werklieden welk een armzalig loon zij voor haar moeite had ontvangen. Ze gooide de snippers van haar op het golf-bed en liet ze liggen. Voordat ze 's avonds naar bed ging, veegde ze de vloer en gooide het afval op het vuur. Maar de volgende ochtend vond ze een hoopje zilver in de haard.

Mijn wijze man was volledig overtuigd van de waarheid van het verhaal en zei dat een kleindochter van deze vroedvrouw getrouwd was geweest met de adjunct Hedin in Sollefteå, toen pastoor van Resele. Van het aldus verkregen zilver was een kruik gemaakt, en de genoemde priester had zelf de oude dame, die toen nog een meisje was, uitgenodigd om uit de kruik te drinken, en vertelde daarbij het hele verhaal in aanwezigheid van de provoost en alle kinderen van de lezing (de kinderen van de communie).

In Wolf, blz. 315, wordt vermeld hoe een vrouw voor dergelijke hulp werd betaald met spaanders, die de volgende morgen zuiver goud bleken te zijn. Bij zulke plechtigheden smeekt de zieke vrouw de man om haar te waarschuwen voor het voedsel dat de man haar aanbiedt, of om haar te informeren hoe zij moet kiezen uit de dingen die de man haar wil geven, enz. Kristensen heeft hiervan vele voorbeelden gegeven, en wij zouden hun aantal aanzienlijk kunnen vermeerderen. Dezelfde kenmerken zijn te vinden in de volgende legende, ontleend aan Burgens:

"Een dienstmeisje was in een berg gekomen en was daar een paar dagen, waarin alleen oude en late mensen waren. Er was een vrouw die daar al 20 jaar of langer was, en zij wiegde een stel kinderen in een wieg van ijzer, en zij keek naar hen:

slaapliedje -³ lulla labbe leerfoot.

Zij zou de dienstmaagd nooit van het voedsel der heeren laten eten, en al verbood zij haar de worst der heeren te eten, dan dwongen zij haar ook dikwijls te eten. Zij vond het brood van de tarwe niet zo gevaarlijk als de gerst."

Volgens het volksgeloof hebben goblins het vermogen om de port van een mens aan te nemen, zodat er een bedrieglijke gelijkenis kan ontstaan. Een vergiftigde man was ver weg in het bos aan het vissen. Omdat de vangst overvloedig was, bleef hij langer hangen dan hij oorspronkelijk had verwacht. Zijn vrouw thuis begreep dat het voedsel dat hij had meegebracht ook op begon te raken, en daarom ging zij naar hem toe met meer voedsel. Om een of andere reden heeft zij dit idee echter niet in praktijk gebracht. Op een avond had de visser vis gekookt voor het avondeten en hij stond op het punt aan zijn maaltijd te beginnen, toen een vrouw, die op zijn vrouw leek, naar hem toe kwam in de herdershut en zei: "Jongen, je bent zo lang weg geweest, ik moet je wat te eten brengen." Zij zette het eten op tafel en ging naar de kachel, waar een goed vuur brandde; maar helaas vermeed zij hem de rug toe te keren. Toch waarschuwde hij dat er een staart onder haar kleren uit stak. Dan wist hij met wat voor soort vrouw hij te maken had. Hij stak haar kleren in brand met een vuurgloed, en met een ruk ging de vrouw de schoorsteen op, het halve dak met zich meenemend; en alles wat zij meenam, riep zij:

Verbrande vrouw, verbrande vrouw!

In Bölet, een dorp in Ragunda, was er een boer genaamd Johannes. Hij was een groot pelsjager en verbleef in de bossen van Michaelmas tot laat in de herfst. Op een avond kwam hij van de jacht thuis in zijn huisje en maakte zich klaar om naar bed te gaan. Hij had al gegeten, zijn pijp aangestoken en was naar de lafven gegaan, toen een oude man de "störöse" (hut) binnenkwam. Toen de vreemdeling zag dat Johannes op de lafrén was, was hij van plan erheen te gaan en was al op de eerste "trede" geklommen (een blok in de muur waarop men klimt om omhoog te komen). Hij schopte de man met één voet, zodat hij achterover viel in het vuur dat in het midden van de golfbaan brandde en op de stenen stootte. Nu was er een vreselijk gehuil en gejammer van de verwanten van de man, die hem jammerend de schoorsteen op droegen: Opa is stervende, opa is stervende! Bij de trap beet de reus John in zijn grote teen, maar hij stond onmiddellijk op en stak zijn teen in de as, waardoor alle gevaarlijke gevolgen van de beet werden voorkomen.

Uit de eerder genoemde verzamelingen van Burdus hebben we het volgende verhaal: "Een Bärghkäring kwam bij een boer in Nätra (een parochie in het noorden van Ångermanland) uit de sundeth [,] waar hij op de kook raakte en zijn kleren optilde en gespreid werd, en hem gebood te komen (en vroeg zijn naam, hij noemde zich siälf), En toen sloeg de leeuw al haar koken onder haar kleren, en zij zag haar koe en haar hoofd:] siälf verbrande mägh, Eindelijk hoorde men de stem van haar man [,] zeggen[:] siälf brende-,: siälf haf:;:[!]" Hier is een merkwaardige herinnering aan het verhaal van Odysseus bij Polyphemus, dat verteld wordt in het negende lied van de Odyssee. Toen O. bij hem kwam, en verscheidene van zijn metgezellen waren opgegeten, boorde O. het oog van de machtige reus uit. Deze raast dan van de pijn, en de Cycloop uit de buurt komt naar hem toe en vraagt wat er met hem is gebeurd. O. had hem echter bedrogen, omdat hij zei dat zijn naam Geen (nang sgoiy ovoga), waarop P. antwoordt: Geen, O vrienden, vermoord me met sluwheid, maar niet met rijkdom. Bedrogen door dit antwoord, laat de Cycloop O. met rust, zodat hij ongedeerd kan vertrekken. - Van de grote prevalentie van dit verhaal, Kr. Nyrop, Sagnet om Odysseus og Polyphem⁴een volledig verslag en verslagen uit Lapland, Noorwegen en Zweden, alsmede andere landgebonden variëteiten. Toen in Noorwegen een ondergrondse vrouw, onder enigszins vergelijkbare omstandigheden, een pot met kokende teer over zich heen kreeg gegoten, schreeuwde zij het uit: "Faer, faer, Sjol heeft me verbrand!" - "A, als je het zelf gedaan hebt, mag je het zelf hebben", antwoordde het over in de berg. - In Herjeådalen heb ik hetzelfde verhaal opgetekend, maar toen de vrouw daar uitriep: "Ik heb mijzelf geslagen, ik heb mijzelf verbrand", is dit waarschijnlijk het gevolg van een misverstand en moet zijn: "Ik heb mijzelf geslagen, ik heb mijzelf verbrand".

Zonde. voedsel de goblins, althans gedeeltelijk, worden verondersteld zich teruggetrokken te hebben van de mensen. Wanneer vrouwen bij het bakken meel van een cake op het schort, de voorkant van het hemd, of in het algemeen op de buik strooien, wordt gezegd dat de goblins het brood ontvangen. De weduwen hoorden eens jammeren en schreeuwen als van honger, maar zij werden spoedig tot zwijgen gebracht door een stem die zei: "Stil, kinderen, mamma zal spoedig thuiskomen, en dan zullen jullie het buikbrood krijgen!" In Ångermanland is het de algemene regel om kinderen nooit voedsel "in de kachel" te geven, d.w.z. als de moeder aan de ene kant van de kachel staat en de kinderen aan de andere kant, om hen het voedsel te geven tussen de kachel zelf en de kachelpaal, die de rookafvoer ondersteunt. De reden die daarvoor wordt gegeven is dat kinderen dieven worden als ze op deze manier worden gevoed. Volgens Marks was het de gewoonte nooit iets, wat het ook mocht zijn, binnen de paal af te geven, want dan geeft men aan het onzichtbare. Op dezelfde manier krijgen de geiten de melk enz. die u met een schep schept en van opzij slaat in plaats van de schep naar u toe te draaien (Ångermanland).

Uit Möre vermeldt Jonsson dat de trollen de kracht van het voedsel zelf kunnen opnemen, als zij ook het uiterlijke voorwerp achterlaten. Waarschijnlijk ligt een dergelijke opvatting aan de basis van verschillende bijgelovige maatregelen, die in Norrland worden genomen met betrekking tot de levensvoorzieningen. Dus, bijvoorbeeld, Hulphers vermeldt dat "Kerstbroodjes wordt in de dijen bewaard, totdat het zaaien gedaan is"; en ik heb gehoord, dat zo'n broodje daar bewaard wordt, totdat het graan gemeten is. Een vrouw zei dat zij de broodjes van Kerstmis tot Pasen in de dijen hield, om het graan verser te houden, een opvatting die echter niet de oorspronkelijke schijnt te zijn. In Gestrikland werd gezegd dat het goed was om tor-kilen in de eetkraam, omdat het voedsel dan droog zou zijn. knoflook de goblins zijn bedreigd, en boswachters (jagers) zouden beren tegen goblins hebben geruild (Jemtland, Ångermanland). Dit is echter niet in overeenstemming met wat Wolf zegt p. 320. Als men uien in de voor de geiten bestemde melk gooit, vluchten zij uit angst voor de uien. Dat het geloof in een dergelijke afschrikwekkende eigenschap van de ui ook in Norrland is aangetroffen, blijkt uit de volgende uitspraak in J. O. Hagström, Jemtlands ekonomiska beskrifning, p. 153, waar staat: Pasgeboren kinderen zijn bedekt met knoflook, waarop geen druk, het is tovenarij, kan hen kwaad doen, voordat ze gedoopt zijn.

Voor kikker heeft men over het algemeen een grote afschuw. Niemand wil een kikker doden, zei een oud vrouwtje. Als je er een durft aan te raken en in je hand te houden, getuigt dat van grote moed. Als je op blote voeten loopt en er op stapt, schreeuw je het uit. Ik heb op de vlakten vrouwen gezien die kikkers met leeuwen verwondden, ze weggooiden en een of andere man de kikker lieten wegdragen en een stuk slaan. Dit alles is te wijten aan het feit dat men hier, evenals in Duitsland, Wolf p. 315, gelooft dat dierenartsen zich verbergen in de vorm van kikkers. Een "wijze" man ontmoette eens op zijn pad een kikker, die ongewoon dik en groot was. Wijs als hij was, maakte hij een lange omweg voor haar. Enige tijd daarna kwam een wijze man bij hem en vertelde hem dat de kikker zijn vrouw was, die toen op zee was, maar de beleefdheid van de man zou niet tevergeefs zijn (Marks).

Erger was iemand die een kikker verwondde. De kinderen van het dorp waren op een dag in de kraampjes. Terwijl ze aan het spelen waren, zagen ze een grote kikker. Een jongen stond op het punt zijn moed te tonen. Hij spietste een steur en stak die door de kikker in de grond, zodat die bleef zitten. Na veertien dagen mocht de jongen terug naar de herdershut, en hij moest zich ervan vergewissen dat de kikker nog leefde. Het bleek te leven, maar het keek hem met een afschuwelijke blik aan, en in korte tijd stierf de jongen - Een betrouwbare oude persoon vertelde me dat hij een man had gezien die in zijn vestzak de beenderen van een kikker droeg, gewikkeld in een papier, voor welk doel, wist hij niet - Een veel voorkomende ondeugd onder jongens is dat getrouwde kikkers. Een levende kikker wordt op het ene uiteinde van een plank gelegd, waarvan het midden op een steun rust, en met de bijlhamer of iets dergelijks wordt aan het andere uiteinde een harde klap gegeven, zodat de kikker hoog in de lucht vliegt. Hetzelfde spel wordt genoemd van Fryksdalen in Vermland⁵ en worden daar gehuwde tenen (kikkers) genoemd.

Een oude vrijster zwierf door een verlaten bos, en toen het avond werd, zocht zij haar toevlucht in enkele berghutten. Ze was moe en ging liggen in een bed gevuld met hooi. Zij was echter nauwelijks in slaap gevallen, toen zij werd gewekt door een vreselijk lawaai.

Een groot gezelschap van goblins was binnengekomen, en zij dansten en dronken wijn uit zilveren en gouden bekers. Er was geen gebrek aan: de hele tafel was ermee gevuld. Met vreugde en gier dansten zij de dans, maar nu en dan kwamen zij naar de dienstmeid en fluisterden in haar oor: "Sof Wel, mijn lieve pop, morgen trouw je met de oude man met de rode baard." Maar de zon kwam op, en ze vluchtten halsoverkop. De dienstmeid nam toen haar mes en gooide het over een grote zilveren beker. Dit konden de goblins niet meenemen, omdat staal nu over hem heen was gegaan. De beker is lange tijd gebruikt als communiebeker in een nabijgelegen kerk (Vilhelmina).⁶.

Zoals de goddelozen op zoek zijn naar vrouwen van mannen, zo begeren zij ook de zonen van mannen. Late kinderen, die nog niet gedoopt zijn, waren - en zijn deels nog steeds - het voorwerp van veel bijgeloof, om te voorkomen dat de goblins het kind dat in de wieg lag, zouden meenemen en er zonder het te beseffen een van hun eigen kinderen voor in de plaats zouden leggen. Als het vuur in de kachel wordt gedoofd, of het kind in slaap wordt gebracht, gelooft men dat zo'n vervanging kan plaatsvinden. Men is veilig voor dit ongeluk als men in de wieg een gezangboek legt, of in het algemeen een "boek met goddelijke woorden", een praktijk waarvan nog levende personen getuige zijn geweest. Een kleermakersschaar of wolschaar of ander staal heeft hetzelfde effect. Voorzichtigheid lijkt vooral geboden bij het naar de kerk gaan om kinderen te dopen. De fabrikant Lundal in Fors heeft mij hierover het volgende verteld: toen mijn vrouw met een kind naar de kerk ging om gedoopt te worden, werd de zaak opgehouden door de grootmoeder van het kind Ik (bijgeloof, bijgelovige handelingen), die noodzakelijkerwijs moeten worden uitgevoerd, opdat het kind voortaan voor het kwade bewaard blijft, en onder meer niet wordt verstoten. Eerst werd het kind in een ongelakte harshuid gewikkeld, die tot aan de armen reikte, waarna onder elk voetje een zilveren veter werd gelegd en op de borst één. Bij het verlaten van de hut werd een fakkel in de linkerhand gedragen (alle "tempos" in deze en soortgelijke gevallen moeten noodzakelijkerwijs met de linkerhand worden uitgevoerd), welke fakkel op enige afstand van het gebouw werd weggegooid. Een andere kinderaangelegenheid aan de kerk werd op deze wijze uitgevoerd: een zilveren versje werd in de windsels genaaid, vervolgens werden een blad uit een boek met goddelijke woorden, een berkentwijgje en een stuk staal van een bijl erin gelegd. - Ondanks alle voorzorgsmaatregelen, gebeurt het echter dat de ondergrondse prooi. Het kind, dat zij verondersteld worden in de plaats van de overledene te hebben gezet, wordt genoemd verwijdering of bijten. Zo een is te herkennen aan zijn grote kop, maar zijn verder dwerggroei; de ogen zijn ook groot, en de stem is vreemd.

In de parochie van Lits in Jemtland, had een volk een lief en mooi kind. Maar al gauw werd hij kieskeurig en knorrig, en zij wensten slechts dat zij er van af konden komen⁷. Alleen het hoofd was, de benen genoten er helemaal niet van. Zij zochten wijzen van heinde en verre, zij verdoofden hem en zalfden hem met rijstboter en probeerden al het mogelijke, maar niets hielp. Toen begonnen zij te denken dat het kind niet in orde was, en vroegen zich af of zij niet een prooi hadden gekregen. Maar hoe zij hun kind terug zouden krijgen, konden zij zelf niet ontdekken: zij moesten naar een wijze gaan, en die waren er genoeg in die dagen. Toen zij bij hem kwamen, vertelden zij hem hoe het kwam dat het kind zo lang zo onbegrijpelijk goed was geweest: het sliep de hele dag en zij hadden er nauwelijks het einde van gehoord; maar toen werd het knorrig en kribbig, zodat zij dag en nacht geen rust hadden. De wijze man zag aan alles dat het inderdaad een prooi was, en hij zei hun wat zij moesten doen om hun kind terug te krijgen. Zij maakten een groot feestmaal en nodigden vele vreemdelingen uit; maar wanneer de gasten welkom waren, leegde de kokkin zeven kippeneieren, vulde ze dan met water en legde ze in het vuur op het fornuis, net alsof zij er voedsel in kookte. De ouders deden wat de fluisteraar zei, boden heel vreemd aan en kookten in zeven eierschalen. Maar het kind, dat het grote hoofd had, zag dit, begon te lachen en zei: Ik leef al zo lang dat ik het bos van Lits drie keer heb zien branden, maar nog nooit heb ik iemand zoveel vreemds zien aanbieden en zien koken in zulke kleine vaatjes. - Nu hoorde men wat voor schepsel er in de wieg lag. Zoals de wijze man had gezegd, hingen zij de prooi goed op, en gooiden hem halsoverkop in de sneeuwjacht. De ondergrondse bracht hem terug, en onmiddellijk lag het juiste kind in de wieg.

In Duitsland worden onze uitwisselingen geëvenaard door Afwisselende obstakels. Zelfs in Duitse sagen komen zij voor als bejaarde personen van het ondergrondse (die Unterirdiscben). Ook daar onthullen ze hun oorsprong bij het zien van een vreemd voorval. Wolf vertelt ons, p. 304, dat een byting al het voedsel voor de huisvrouw opat zodra zij de kachel verliet, waarna hij zich in de wieg legde. Zij merkte dit en kookte op een dag oude schoenzolen (Schuhsolen), die zij op de tafel legde en zich dan achter de deur verborg om op het kind te letten. Onmiddellijk sprong hij uit de wieg, maar bij het zien van de merkwaardige schepping werden de banden van zijn tong losgemaakt en de prooi werd geuit:

biin dok zo oud als Böhma Gold
un hew still ken Schosalen äten.

Toen rende de moeder op de jongen af en sloeg hem. Deze vluchtte, maar hij was nog niet buiten of het zoontje van zijn vrouw lag al in de wieg.

Er bestaan nog meer verwante legenden. Grimm vertelt, dat toen in Hessen een byting water zag koken in eierschalen op het vuur, hij uitriep: "nun bin so alt wie der Westerwald lind habe dock nicht in Eierschalen kochen selien." Vergelijkbare antwoorden zijn te vinden in Deense, Welshe, Schotse en Bretonse verhalen. Grimm zegt ook: "Een van de meest significante overeenkomsten die ik ken, vindt plaats in de manier waarop men zich van de prooi ontdoet.

1. Verslag aan de Kungl. Vitterhets Historie och Antiqvitets Akademien over een reis die ik maakte in de zomer van 1882 in Gestrikland.
2. Uit dat verhaal.
3. Eén onduidelijk woord. De zoon?
4. In het Scandinavisch Tijdschrift voor Filologie. Nieuwe serie, vol. 5, h. 3.
5. J. Magnusson, Supplement bij A. Noreen's Woordenboek van de Franse Taal, Sv. landsm. II: 2 p. 32.

6. Het verhaal is mij verteld door de seminarist O. P. Pettersson. Cf. het water Tittile-Ture genoemd in T. V. V. Het lied van het water is te vinden in 11. Dybeck's manuscriptenverzameling in de Kungl. Vitterhetsakademien de volgende variant uit Södermanland:

   Vandaag ga ik mijn mout malen,
   Morgen is mijn bruiloft.
   Ken geen maagd in kooi,
   dat mijn naam Villereture is

7. Dat wil zeggen, het zou sterven.

Abonneer je op YouTube:

Als je het waardeert Allmogens Onafhankelijk werken om onze mooie Zweedse geschiedenis en Noordse cultuur uit te beelden, u bent van harte welkom om iets leuks te kopen in de winkel of ons te steunen met een vrijwillige donatie. Dank u bij voorbaat!

Steun Allmogens via Swish: 123 258 97 29
Steun Allmogens door sluit u aan bij
Steun Allmogens in uw testament