Een winternacht in een boerenhuisje in Västergötland in de jaren 1820

Het huisje in kwestie lag in het zuidoostelijke bos van Västergötland. Berkenbosjes omringden het, de dennen en sparren met stammen van elzen doorsnede groeiden er op slechts een geweerafstand van. Het was niet een van de oudste in het dorp, want het had een "paneeldak", dat samen met de vierlobbige sparren waarop het rustte, in ieder geval voor Kerstmis en midzomer, misschien ook voor Pasen, Pinksteren en Mickelsmäss, werd gekapt, en daarboven was een zolder met zelfs een soort gevelkamer, waar kleren en meer werden opgeborgen.

Voor het overige was de constructie zoals gebruikelijk in het dorp: men kwam binnen in de voorkamer, die op gelijke hoogte lag met de keuken, en van waaruit men ook de keuken kon betreden, die eveneens door een deur met de woonkamer was verbonden. Deze laatste had ramen niet minder aan beide zijden, maar ook aan de gevel. Ongeveer een kwart van het oppervlak van het huisje werd in beslag genomen door de "kachelpijp" met zijn grote driehoekige open haard en de bakoven, die zich aan de rechterkant bevond, als men binnenkwam. Aan de linker lange wand bevond zich een van vloer tot plafond reikende wandkast, "kantoor" genoemd, die de voorraadkamer en de melkkamer vormde.

Ervoor stond een bankje voor de watertafel en dergelijke; verder een van de gewone houten banken van het volk, met de naam "bank", een naam die in het dorp bewaard is gebleven sinds de oudheid, toen de lange muur zijn bank had van een ruwe boomstam, zoals die in de tijd in kwestie nog bestond in een paar huisjes in de buurt; voornamelijk een pull-bed met hoeslakens. Tussen deze en de grote tafel, die in het midden van het gevelraam stond, met een stoel aan elk uiteinde, stond de wandklok in zijn kast. Ernaast stond een ladenkast met een gebeeldhouwde klep, en een kast met flessen, waaruit bij plechtige gelegenheden, of als er werklui in huis waren, de verleidelijke zetmeelhoudende drank niet geheel ontbrak.

De zuidelijke lange zijde had een "bank", een kast met een tafelblad erop, de "eettafel" en stoelen, enz.; daarnaast waren er nog enkele "vierpotige" stoelen, d.w.z. stoelen gemaakt van planken met vier poten onder elk geboord, bij het meubilair, waartoe redelijkerwijs ook de houwkubus gerekend kan worden die bij de deur stond, een rechtopstaand stuk hout van een el hoog en minstens een halve el in doorsnee. In de hoek ernaast, het dichtst bij de open haard, in welke hoek het hout altijd werd gelegd, ontbrak nooit berkenschors.

Dit was het huis van man, vrouw en zoon.

De vrouw was, zoals bijna altijd bij de Zweedse gewone mensen, de eerste die 's morgens wakker werd, opstond en "bakte", dat wil zeggen, een vuurtje stookte in de kachel.

Als het vuur de avond tevoren goed was "gefixeerd", zodat er een vonkje aanwezig was toen het in de as werd geroerd, werd het zwavelstokje¹ onmiddellijk, of het werd tussen twee kolen gegrepen, waarna er op werd geblazen totdat er vuur kon worden gestookt in een stok hout die men vasthield. Als de kachel "dood" was, moest de "broze" of "vage" loop te voorschijn worden gehaald en het staal en de vuursteen worden gebruikt. In plaats van de vuursteen werd vaak "katsteen" (kwarts) gebruikt, bij voorkeur omdat de vuursteen zeldzaam was en door "Gothenburgse gevaren" moest worden thuisgebracht, mits men geen "bliksemschicht" had gevonden, die als het veiligste werd beschouwd om vuur te maken. De schede bevatte verkoolde linnen lobben, die gemakkelijk ontstoken werden door de vonk van het staal. Het roetvat bevatte verrot, gedroogd en geraspt hout van berken, wilgen (salix) of andere zachte loofbomen, dat boven in het vat werd verkoold en bij elke ontsteking verder werd verkoold en verbrand, waarbij de massa naar behoefte met een beweegbare bodem werd opgestuwd. Tondel (pluis van houtzwammen) was een zeldzaamheid, want het moest voor geld worden gekocht; - Wrijfvuur werd nooit vaker aangeschaft dan wanneer ziek vee weer gezond moest worden gerookt.

Met dit karwei begon de achtste om vier uur en vaak al eerder. Als je je na 4 uur verslapen had, had je je verslapen. - Men kan zich slechts verwonderen dat zo weinig slaap nodig was; maar de regel was deze: "vijf uur slaap niet vergeten, zes als het moet, maar niet langer".

Weldra laaide er een knapperend en gloeiend vuur, en werd het draaiende spinnewiel in beweging gezet, meestal op het gejank van een of andere ochtendpsalm. Spoedig was ook de man op, als hij dat al niet was, want de vrouw was er niet in geslaagd een vuur te krijgen, en hij ging verder met zijn bezigheden van de vorige avond, hetzij tot het daglicht, hetzij tot hij naar zijn dagtaak moest gaan. De zoon mocht wat langer slapen, maar niet na 6 uur.

In die tijd was koffie een dieet dat alleen bekend was bij naam in dit huis. Hoewel de ouders op andere plaatsen waren geweest en van deze drank hadden genoten, had het kind er nog nooit van geproefd, zelfs niet toen het 13-14 jaar oud was. Het ontbijt werd gegeten zodra het was klaargemaakt, en bestond meestal uit aardappelen, door ieder geschild, en voor ieder een stuk haring gebakken op het vuur in de kachel, tenzij de hele voorbereiding van het ontbijt bestond uit het klaarmaken van een schaaltje melk en het nodige brood. Messen werden enigszins gebruikt, maar vorken waren een artikel waaraan weinig behoefte bestond.

"Zodra men zag", ging de vrouw voor de bewoners van het kuddehuis zorgen, en de man en de zoon gingen ofwel naar het logement om het dorsen en ander aanverwant werk te doen, ofwel naar het bos om hout of timmerhout te kappen, zolang er binnenshuis geen handwerk werd verricht. Dit gebeurde echter meestal op stormachtige dagen, tenzij de omstandigheden anders voorschreven. - Ook het sneeuwruimen was een niet onbelangrijk werk, want nog 40 jaar geleden "had de aarde niet verder naar het zuiden geschreeuwd", maar men had zelfs in Västergötland winters met koude, die pistoolschoten in de knopen schoot, en met sneeuw, die veel meer dan elzen diep was, waar hij gelijkmatig in het bos lag en meerdere elzen hoge driften had, waar zulke bij huizen of tuinen een kampeerplaats konden vinden.

Het werk van de dag ging dus buiten door, en binnen zwaaide de distaf of kraste de kaarten, het weefgetouw klopte, zelfs ergens in de winter, behalve dat het middagmaal werd gekookt. Dit werd aan de "eettafel" genuttigd, behalve bij zeldzame gelegenheden, zoals feestdagen, of wanneer een dierbare vriend of familielid op bezoek was, of een of andere ambachtsman was aangetrokken om zijn vak uit te oefenen voor het welzijn van het huis. Het "mattenbord" was een soort elzenhouten hoge tafel met vier poten, gemaakt zoals de vierpotigen. Dit werd op de vloer gelegd, zo dicht mogelijk bij het warme haardvuur, en er werd nooit een doek op gelegd, maar het werd "afgewassen" na de maaltijd.

Het werk van de middag was hetzelfde als dat van de ochtend, met uitzondering van het altijd ongebruikelijke "opmaken" van "avondhout", d.w.z. voldoende brandstof voor de avond en de achtste, en, voor zover mogelijk, een paar "teerstokjes", d.w.z. kleine stukjes teer, nodig om de gloed van het vuur op te wekken, want er was geen ander "licht" voorzien, tenzij de spingestok werd gebruikt. Tallow kaarsen waren te duur, en lampen waren een vrijwel onbekend goed, zodat men zonder lamp olie moest kopen. Goedkope kerosine was nog niet beschikbaar. Zelfs de kleermaker en de "prikkeldraaddrukker" moesten het soms stellen met de verlichting van de "spingstick", die, hoewel helderder dan die van een talgdank, over het algemeen niet goed werd ontvangen door de artistieke meesters van de priem of de priem.

Nadat in de avondschemering het hout was verbrand, het vee gevoederd en water uit de bron naar huis gebracht, hetgeen altijd vóór het donker moest geschieden, want anders "was het niet goed," want ook dan werd een sintel in de pot geworpen, als die erin kwam, werd er een vuur gemaakt, en een levendige gloed verspreidde zijn licht. Het hout werd geenszins gered, maar het vuur werd grondig onderhouden, zodat men "zou kunnen zien".

Rond de kachel verzamelden zich mensen, elk met hun eigen bezigheid. Zelfs de kat, die bijna een lid van het gezin was, kreeg een stoel, die hij onmiddellijk bezette, en waar hij een spinnewedstrijd hield met zijn moeder, wier schommelrad snel ronddraaide, terwijl zij af en toe een hymne neuriede, natuurlijk uit het oude hymneboek van 1695, dat zij in haar jeugd had geleerd. De nieuwe van 1819 was weinig naar haar smaak, en de samenstellers ervan werden door haar geenszins geprezen voor het "vertroetelen van de oude hymnen", die zij opnieuw hadden bewerkt en in hun werk hadden opgenomen. - De man stond aan de hak-knop en zaagde ruw allerlei soorten hout: wielstaven, sledestaven, schop-materiaal, enzovoort, of ook "gepunte stokken", die, al naar gelang de aard van het hout, werden genomen op de "fles", dat wil zeggen, na de groeiringen van het stuk dennenboom dat op ongeveer 1 ½ duim in het vierkant en 5-6 blokken lang was uitgezaagd, of ook "op de aren", dat wil zeggen, het splijten ging dwars door de groeiringen heen. Vandaar dat dit verlichtingsmateriaal de naam "flessenstokken" of "aasstokken" kreeg, die bij gebruik, om goed te branden en te verlichten, met de brede kant en met de rand naar boven moesten worden vastgehouden, vandaar ook dat de "lichtsnijder" twee "radertjes" had. Deze werd gebruikt als er niemand was om de stok vast te houden en bestond uit een stevig uiteinde, geboord in een plank en aan de bovenkant voorzien van gespleten ijzeren tongen, één rechtopstaand, één zittend op de zijkant, waarin de stokken werden geperst en vastgehouden. - De zoon des huizes nam deel aan het werk van zijn vader of maakte en doopte zwavelstokjes in een ijzeren lepel met gesmolten zwavel of las in een boek, wat meestal hardop werd gedaan. De bibliotheek was niet erg rijk, maar boeken werden van tijd tot tijd geleend, en verder werd gelezen wat beschikbaar was, al was het voor de zevende keer, wat ook de inhoud was van de "conga-boeken", zoals de vrouw ze noemde, die vrij bekend werden. Deze waren van Hyphoff²die de Zweedse regeerperiodes begon met de naaste afstammelingen van de oude Noach, Gog en Magog, en door Våhlin en anderen. Een of twee liederen, zoals die van Sinclair, Hönsgumman en anderen werden van tijd tot tijd gezongen, wanneer de moeder in de stemming was voor wereldlijke zang.

Zo ging de avond verder onder de bescherming van de centen van vrede, vreugde en tevredenheid. Als een buurman af en toe binnenkwam en "zat en praatte", was het gesprek levendig, maar verwijten waren verboden, althans wat "de koning en de Riksdan" betrof. Anderzijds werden er vele verhalen verteld over piraten, bosratten, trollen, tovenarij, spoken, enzovoort, die door vrouw en kind even zeker werden geloofd als de beschrijving van de zondvloed.

Na tussen 8 en 9 uur "avondmaal" gegeten te hebben aan de eettafel voor het vuur, ging het werk verder. Het voedsel bestond ofwel uit aardappelen, die in met melk aangelengde bosbessenpuree werden gedoopt, zonder enig ander zoetmiddel, of op smaak werden gebracht met een in sintels geroosterd stuk haring, ofwel uit pap en melk, de pap voor het grootste deel, soms alleen van havermout gemaakt en zo hard dat "men over de ton van een scherp paard kon rijden zonder een spoor op de naad achter te laten".

Om tien uur werd het werk opgeborgen, alles op zijn plaats gezet, de zoon las een hymne of het paar samen en bad uit het gebedenboek van Sturm, Eneroth's Brandend Gebedsoffer, of een ander devotieboek. Daarna werd het vuur aangestoken, het vuur werd "vastgezet", dat wil zeggen, de sintels werden in de vuurmortel en as begraven, en de klep werd opgestookt, terwijl de speldenknop scheen. Tenslotte werd de vloer geveegd, want zo luidde de leer van de vrouw: "Als je 's nachts veegt, dansen de engelen van God 's nachts op je golf". Zij gingen naar bed bij de stok, die men op de kachel legde en liet branden tot hij zelf uitdoofde, en gedurende welke zij zich verder toevertrouwden in Gods hand.

Maar toch³ Dezelfde eenvoudige gewoonten en gebruiken heersen tot op zekere hoogte op dezelfde plaats in een of ander huisje; maar een paar en veertig winters hebben met hun winden echter de meeste en - misschien wel de beste - weggevaagd.

1. Zwavelstokjes waren stokjes gedompeld in gesmolten zwavel.
2. Korte inleiding tot de oude en nieuwe Zweedse geschiedenis. Stockholm 1731.
3. Jaar 1872

Abonneer je op YouTube:

Als je het waardeert Allmogens Onafhankelijk werken om onze mooie Zweedse geschiedenis en Noordse cultuur uit te beelden, u bent van harte welkom om iets leuks te kopen in de winkel of ons te steunen met een vrijwillige donatie. Dank u bij voorbaat!

Steun Allmogens via Swish: 123 258 97 29
Steun Allmogens door sluit u aan bij
Steun Allmogens in uw testament