Ellen Key over patriottisme en grote Zweden die Noren wilden doden

"Een door oorlog geredde unie is te verkiezen boven een ontbonden unie" waren ideeën die in de jaren 1890 in sommige kringen in Zweden werden geventileerd. In het pamflet Zweeds of Groot Zweeds patriottisme? (1899), een compilatie van vier lezingen uit 1898 en 1899, heeft de schrijfster en vrouwenideologe Ellen Sleutel (1849-1926) viel de Zweedse autoriteiten aan die tot elke prijs de unie tussen Zweden en Noorwegen in stand wilden houden.

In Zweden is dikwijls gezegd dat de Zweden in de oorlog met Noorwegen, waarover de Zweden in de jaren 1890 hebben gesproken en waarvan in verband met onze verhoogde militaire kredieten wenken zijn vernomen, niet tevreden mogen zijn met de handhaving van de status quo van de Unie. Zij moeten uitvoeren wat in 1814 werd vervalst, namelijk om van Noorwegen een Zweedse provincie te maken! Het idee van deze misdaad wordt in Zweden - patriottisme genoemd! En het wordt verenigbaar geacht met de eer en het recht van Zweden!

Dit was het grote Zweedse patriottisme, zoals Ellen het noemde. Zes jaar na de publicatie van Ellens pamflet, d.w.z. in hetzelfde jaar dat de Unie in 1905 werd ontbonden, werd de leider van de sociaal-democratische jeugdliga Zeth Höglund nog harder uit tegen de grote Zweden met zijn anti-militaristisch manifest Laat jullie wapens vallen! - Vrede met Noorwegen!waarin hij de soldaten opriep te weigeren ten strijde te trekken en dat "de wapens - als ze al tegen iemand gericht moesten worden - niet tegen de Noren gericht moesten worden". Voor dit manifest werd Zeth Höglund berecht en veroordeeld tot zes maanden gevangenisstraf.

Het grote Zweedse patriottisme leefde voort door die patriotten die zo van de grootsheid en de vrijheid van Zweden hielden dat zij niet bereid waren hun eigen vrijheid aan de Noren te erkennen. Vreemd, dacht Ellen.

Het is vreemd telkens weer, in nieuwe vormen, te moeten vaststellen dat de mens niet in staat is samenhang te brengen in zijn rechtsbegrippen, samenhang in zijn vrijheidsliefde, onpartijdigheid in zijn oordelen. Er zijn weinig geestelijke behoeften zo onontwikkeld als die welke ik beschouw als een van de hoogste uitingen van zowel ethische als intellectuele superioriteit, namelijk om elke nieuwe levenservaring, elk nieuw vraagstuk, elk besproken beginsel in zijn context te plaatsen met de begrippen vrijheid, rechtvaardigheid en ontwikkeling, en ze alleen in deze context te beoordelen. Wie daartoe werkelijk in staat is, erkent ook de ongehoordheid van de schending van vrijheid en rechtvaardigheid, zelfs wanneer deze geschiedt om meningen te bestrijden die hem zelf niet bevallen.

Ellen Key, geboren buiten Västervik in de parochie Gladhammar, Södra Tjust härad in Småland, was een van de invloedrijkste schrijfsters van haar tijd, herinnerd om haar strijd voor de rechten van de vrouw en om haar sterke standpunten gebaseerd op individualisme, empirisme en humanisme. Zij liet de mensen niet onberoerd, en zelfs deze uiteenzetting van patriottisme oogstte lof, maar ook kritiek.

Dank u voor al het rijke, mooie en grootse dat u het Zweedse volk, en vooral de jonge vrouwen, hebt geschonken.

Zij die de unie tussen Zweden en Noorwegen wilden behouden ten koste van alles betoogde dat Zweden eenvoudigweg niet zou overleven buiten de Unie, dat het "een levensvoorwaarde voor ons land" was. Soortgelijke beweringen zijn te horen van de "Grotere Europeanen" van vandaag, d.w.z. dat Zweden (of Groot-Brittannië) niet zouden overleven buiten de EU. Ellen kon niet begrijpen waar zo'n "bodemloos pessimisme over de vitaliteit van ons volk" vandaan kwam, en betoogde dat "zelfs als ons volk zou omkomen na de ontbinding van de Unie, dit beter zou zijn dan dat wij het zouden bestendigen door een enorme schending van rechten, een grote politieke misdaad tegen een ander volk".

Want een verbond tussen twee volkeren is alleen goed zolang het ömse pagina's, is gewenst. Als het dat niet meer is, wordt het niet alleen een niet-goed, maar ook een kwaad, een gevaar voor het leven.

Geen enkele staatsbetrekking, "al helemaal niet die welke op de wijze van de unie tot stand is gekomen", is eeuwigdurend van aard, en haar vorm verandert met de ontwikkeling van de mensheid. Daarom had Zweden niet het recht, aldus Ellen, om het Noorse volk "die wijzigingen in de unie-overeenkomst te ontzeggen die overeenkomen met de huidige ontwikkeling van het Noorse volk".

Noorwegen wordt in de brochure afgeschilderd als een land in opkomst, bewoond door een cultureel geavanceerd volk dat zijn eigen toekomstvisie had - een volk dat werd tegengehouden door de ketenen van een ter ziele gegane supermacht. Een grote mogendheid die vastzit in het verleden en gebukt gaat onder verouderde instellingen.

Ik ben geen vredesfanaat. Ik beschouw zelfverdediging, met inbegrip van defensieve oorlog, als volledig gerechtvaardigd, en zelfs een aanval, als het is om een broeder in nood te helpen. Maar ik ben van mening dat het nationale sentiment dat een broederoorlog bepleit als ultiem dwangmiddel tegenover de vrije wil van een ander volk, cultureel achterlijk is, een uiting van wreedheid.

De brochure trekt parallellen met hoe Duitsland in Sönderjylland "de Deense nationaliteit vertrapt" en hoe Rusland "de grondwet van Finland verplettert en zijn volk onder de heerschappij van willekeur en leugens plaatst".

We zijn van streek over dit alles hier in Zweden. En terecht. Maar hebben we niets dichter bij huis om boos over te zijn? Zijn wij zelf vrij van de demoralisatie van feit en staat, die wij in andere naties aanvallen?

De Zweedse politici die zich tegenwoordig het meest opwinden over wat politici in verre landen doen en zeggen, in plaats van zich te concentreren op de onrechtvaardigheden en problemen (sorry, "uitdagingen") die zij zelf in eigen land hebben gecreëerd, lijken daarmee de dragers te zijn van een Zweedse staatsmanschapstraditie die op zijn minst eeuwen oud is.

"Waarom zie je de splinter in het oog van je broer, maar niet de balk in je eigen oog?", zoals ze zeggen.

Ellen wees erop dat iedere principiële vrijheidsminnaar die zelf van de vrijheid wilde genieten, ook het streven naar vrijheid van anderen moest respecteren, zelfs als hun streven in de tegenovergestelde richting ging dan het zijne.

De liefhebber van de vrijheid, die zijn eigen beginselen heeft doordacht, kan geen vinger uitsteken om een externe belemmering - juridisch of economisch - in de weg te leggen van een meningsuiting die tegen hemzelf is gericht, zelfs al zou dit een belediging zijn. En nog minder kan hij dat doen tegen om het even welk idee, zelfs tegen een idee dat hij met alle wapens van de geest wenst te verslaan. Als de minnaar van de vrijheid deze consistentie van geest niet heeft, is het slechts een inconsequent verlangen naar onderdrukking.

Geeft niet dit fundamentele respect voor andermans vrijheden en rechten, groeit hoed.

Haat is gegroeid in een alarmerend tempo - het abstracte, politiek haat. Want in werkelijkheid blijkt uit elk contact tussen Zweden en Noren nog steeds dat de sympathie diep leeft. Terwijl haat tussen individuen niet kan gedijen, groeit politieke haat aan beide zijden.

Wat zou het oordeel van de geschiedenis over Zweden zijn geweest, als Zweden had toegegeven aan de haat en oorlog had gevoerd met zijn "broedernatie"? Als Zweden een Noorse stem voor onafhankelijkheid onwettig had verklaard, soldaten had gestuurd om Noorse regeringsfunctionarissen te arresteren, de Zweedse marine in Oslo had aangemeerd, de stembiljetten in beslag had genomen en alles had gedaan wat in zijn macht lag om de toekomstdroom van de Noren om zeep te helpen.

Welk antwoord je ook geeft op die vraag, het zal nooit meer zijn dan een gok. Maar er speelt zich een niet ongelijkaardig verhaal af in Spanje, waar de Spaanse regering geweld gebruikt om te verhinderen dat de bevolking van Catalonië over haar onafhankelijkheid stemt. In plaats van de wil van de Catalanen te respecteren en hen, afhankelijk van de uitslag van de verkiezingen, op een eervolle manier te scheiden, koos de Spaanse regering voor geweld. De geschiedenis zal dienovereenkomstig oordelen.

Maar als Groot-Zweden (en Groot-Spanje) patriottisme slecht is, wat is dan de taak van de ware patriot volgens Ellen Key?

De patriottische taak die nu rust op een natie die tegelijkertijd haar volk en de mensheid liefheeft, is de Zweden het gevoel bij te brengen dat wij door het beleid van de Noorse haat en het stilzwijgen ons trotse recht verspelen om geprezen te worden als een vooraanstaand cultureel volk, een zeer vrije natie. Waarachtig patriottisme is niet datgene wat alles goed noemt, maar datgene wat er met alle macht naar streeft om alles beter te maken. En het is nu noodzakelijk dat ware patriotten alle helderheid van hun denken en alle warmte van hun gevoel gebruiken om enerzijds een juist begrip te vormen van de controversen die Zweden en Noorwegen in beroering brengen, en anderzijds de grote hervormende taken die nog onopgelost zijn, te bevorderen. Met vereende krachten zal het mogelijk blijken dat, in de voortdurende strijd tussen geest en kracht, de geest ook nu de overwinnaar zal zijn.
[...] Generatie na generatie, eeuw na eeuw, bestond de grootste vreugde van het leven erin om, onder de lasten van het heden, te dromen van het "land van de toekomst", het land dat nog geen voet heeft bewandeld en misschien ook niet zal bewandelen!

Alleen maar eerbied voor de vaderen en liefde voor het vaderland is volgens Ellen niet genoeg. Ons ook richten op het "land van de toekomst" en ons ervoor inzetten dat toekomstige generaties het nog beter hebben dan wij, is volgens Ellen de brandstof voor true patriottisme. Noorwegen wordt hier als voorbeeld gesteld.

Mensen als individu en samen toestaan "hun eigen weg te gaan, hun eigen fouten te maken en hun eigen doelen te bereiken", maar ook waardige idealen voor zichzelf stellen die zij vervolgens met al hun levensenergie trachten te verwezenlijken.

Wie geen idealen heeft, kwijnt geestelijk weg, want waar geen ontwikkeling is, komt eerst stagnatie en dan verval.

Maar patriot zijn betekent ook de strijd aanbinden tegen onrecht en ongelijkheid, en hier spreekt Ellen vooral de jeugd aan:

De jeugd wiens ziel niet gloeit van heilig verzet tegen alle onderdrukking, in welke vorm dan ook; die niet wakker ligt van angst over onrecht; die niet kan wenen over laagheid; de jeugd in wiens borst het bloed niet klopt van vreugde bij de gedachte deel te nemen aan de strijd tegen onrecht en oneerlijkheid; die niet onder de sterrenhemel uitgaat om te dromen een lichtpuntje achter zich te laten - zo'n jongeling kan elk ogenblik sterven, want het zal er nooit toe doen dat hij geleefd heeft!

Mijn toekomstige land van vrijheid zal er waarschijnlijk anders uitzien dan de toekomst die Ellen zich meer dan 100 jaar geleden voorstelde. Maar ik deel haar hoop over de toekomst, en de overtuiging dat de enige weg vooruit is dat mensen hun eigen weg mogen gaan, hun eigen fouten mogen maken en hun eigen doelen mogen bereiken - in vrijheid.

Wij hopen op de twintigste eeuw, in de wetenschap dat wanneer het gras op onze graven groen wordt in de laatste lente van de volgende eeuw, de mensen van die tijd nog steeds zullen dromen van het land van de toekomst!

Abonneer je op YouTube:

Als je het waardeert Allmogens Onafhankelijk werken om onze mooie Zweedse geschiedenis en Noordse cultuur uit te beelden, u bent van harte welkom om iets leuks te kopen in de winkel of ons te steunen met een vrijwillige donatie. Dank u bij voorbaat!

Steun Allmogens via Swish: 123 258 97 29
Steun Allmogens door sluit u aan bij
Steun Allmogens in uw testament