De eerste Zweden

Deze tweedelige documentaire van SVT brengt enkele van de meest fascinerende sporen uit de Zweedse oudheid in beeld, en voor zover ik kan nagaan, hebben de producenten er werkelijk voor gezorgd dat zij zich aan een correcte voorstelling van de feiten hebben gehouden.

Hieronder geef ik een korte samenvatting van de inhoud - het verhaal van hoe onze voorouders bezit namen van het Scandinavisch schiereiland.

Deel 1: De Pioniers

80.000 jaar geleden begonnen mensen uit Afrika te migreren. Tegen de tijd dat de afstammelingen van deze mensen Noord-Europa bereikten, begonnen hun genen te veranderen. Ze hadden nog steeds een donkere huid, maar hun ogen waren blauw.

Toen de ijskap smolt, kwamen jagers op jachtexpedities naar Zweeds grondgebied. Ze jaagden vooral op rendieren die op de toendra graasden. Ongeveer 11 000 jaar geleden begon de bevolking het hele jaar door te leven. Wat we van deze mensen weten is dat ze visten en vuurstenen werktuigen gebruikten.

De bevolking verspreidde zich snel langs de Noorse kust, waar ook sporen van meer geavanceerde werktuigen en wapens te zien zijn. Tegelijkertijd werd Noorwegen ook bevolkt vanuit het noorden, vanuit gebieden die nu tot Rusland behoren. Langs de Noorse kust ontmoetten twee armen van de mensheid, die duizenden jaren eerder van elkaar gescheiden waren, elkaar. De oosterse volkeren leefden eveneens hoofdzakelijk van de jacht, maar zij brachten ook een complexere cultuur met zich mee. Zij hadden betere wapens, maakten rituele voorwerpen en begroeven hun doden. Jagers uit het oosten hadden een lichte huidskleur en een grotere verscheidenheid aan haar- en oogkleuren. Zij verspreidden zich steeds verder zuidwaarts langs de kust van Noorwegen en vermengden zich met de oude jagersbevolking. Deze samensmelting van de twee volkeren reikte helemaal tot in Zweden, waardoor Scandinavië in die tijd de meest gemengde bevolking van Europa had.

De ijskap trok zich steeds verder terug. In die tijd telde Zweden ongeveer 3000 inwoners. De Österöd-vrouw, een 10.200 jaar oud vrouwelijk skelet dat buiten Lysekil is gevonden, is het oudste complete skelet dat in Zweden is gevonden. De Österöd-vrouw had waarschijnlijk ongeveer evenveel genetisch materiaal van de oostelijke als van de westelijke jagers. Slijtageschade aan het skelet wijst erop dat ze haar lichaam gebruikte voor zwaar lichamelijk werk. Verrassend genoeg was zij ongeveer 170 cm lang en had zij de leeftijd van 80 jaar bereikt toen zij stierf. De verklaring is dat besmettelijke ziekten zich niet konden verspreiden toen de bevolking zo klein en geïsoleerd was.

9.000 jaar geleden was er een warme periode, toen het klimaat ongeveer één graad warmer was dan nu. De bevolking van Zweden was gegroeid tot 10.000 mensen. Gotland werd gekoloniseerd en de mensen daar leefden van de zeehondenjacht en de visvangst. De ondiepe meren fungeerden als reusachtige voorraadkamers en 60-70% van het dieet schijnt uit vis te hebben bestaan. Tegelijk zien we sporen van conflicten die ontstonden toen de meren weer aangroeiden. De Jager-steentijd lijkt een wrede tijd te zijn geweest, waarin geschillen en territoriale strijd vaak werden beslecht door te doden.

8200 jaar geleden, werd het klimaat kouder. Het meer Agassiz in Canada, dat aan ijs was gebonden, stroomde in de Atlantische Oceaan en de Golfstroom werd zodanig beïnvloed dat de temperatuur een paar graden daalde. De winters werden langer, de bevolking van Scandinavië had het moeilijker om in haar levensonderhoud te voorzien en misschien raakte Gotland helemaal ontvolkt. De koude duurde 150 jaar.

7000 jaar geleden steeg de temperatuur weer, en edele bossen begonnen zich over het Zweedse grondgebied uit te breiden. De bevolking groeide en tegen het einde van het paleolithicum woonden er 30.000 mensen in wat ons land zou worden, verspreid van noord naar zuid. De mensen vestigden zich meer en er verschenen rotstekeningen als bewijs van de leefomstandigheden. Vaten werden gemaakt van gebrande klei en de godsdienst omvatte jachtrituelen.

6.000 jaar geleden waren er grote veranderingen. In het huidige Zweden begonnen de mensen het land te cultiveren en gingen we het Neolithicum binnen. Dit was het resultaat van een derde migratiegolf, die bestond uit mensen uit het huidige Turkije. Zij hadden een lichte huidskleur en brachten vee mee, zoals koeien, geiten en varkens. Tijdens het neolithicum vervijfvoudigde de bevolking van Zuid-Zweden en steeg de bevolking van Zweden als geheel tot ongeveer 50 000 individuen. Er werden vuursteenmijnen opgericht en vuurstenen bijlen werden gewone werktuigen. Het is echter niet zeker dat de boeren beter af waren dan de jagers. Uit skeletonderzoek uit deze periode blijkt dat zij vaak een ontoereikend dieet hadden en hun gebit niet gezond was. Bovendien was de samenleving ongelijk en lijkt zij te zijn georganiseerd rond stamhoofden. Uit een groot aantal archeologische vondsten blijkt dat de landbouwbevolking offers bracht aan de goden. Behalve vuurstenen bijlen werden er ook mensen geofferd in meren en moerassen.

De Scandinavische jagers schijnen niet geneigd te zijn geweest de landbouwcultuur over te nemen, maar bleven hun levensstijl behouden. De twee volkeren (de oudere jagerscultuur en de meer recente boerencultuur) schijnen gedurende 600 jaar als buren te hebben geleefd zonder zich in grote mate met elkaar te hebben vermengd.

In de huidige Zweedse bevolking is het genetisch materiaal van zowel de jachtcultuur als de landbouwcultuur nog steeds aanwezig.

Deel 2: The Sea Warriors

5000 jaar geleden was het grootste deel van Zweden al bevolkt. Rond deze tijd arriveerde de volgende golf van mensen op het Europese continent, ditmaal op paarden en strijdwagens. Zij kwamen uit het Zwarte-Zeegebied en werden in de moderne tijd yamnaya genoemd (in Zweden vaak jamnaja of het jamna-volk, mijn noot). Velen van hen waren oorspronkelijk herders uit het huidige Oekraïne.

De Yamnaya-cultuur omvatte krijgersgroepen en er ontstonden conflicten met de oudere Europeanen. Ziekten verspreidden zich ook, waaronder de pest. In delen van Europa verdrongen de Yamnaya de vroegere bevolking. Bovendien veranderde het landschap toen de Yamnaya beboste gebieden afbrandden om weiland te creëren.

De immigratie van yamnaya naar Scandinavië was niet zo massaal als in de zuidelijke delen van Europa. Zij kwamen naar Zweden vanuit het oosten, via de Baltische staten en Finland. Het ontwerp van de keramische voorwerpen die zij produceerden, getuigt hiervan. Hun ambachtelijke productie werd ook gekenmerkt door strijdbijlen, reden waarom de Yamnaya-cultuur in Zweden bekend staat als de strijdbijlcultuur. Zij brachten de bierproductie naar ons deel van de wereld, zoals blijkt uit de analyse van de inhoud van de bekers die de doden in hun graven vergezelden.

Na verloop van tijd verdwenen jagers en boeren in de yamnaya cultuur. De meeste mensen die nu in Zweden leven dragen een kleine hoeveelheid genetisch materiaal van de jagers en boeren, terwijl het grootste deel van ons DNA afkomstig is van de yamnaya. De yamnaya droegen onder andere genen die leiden tot een lange gestalte en tolerantie voor lactose. Zij brachten ook een Indo-Europese taal met zich mee, waaruit wij nog steeds bepaalde woorden kunnen herkennen, zoals getallen.

Het Stenen Tijdperk maakte plaats voor het Bronzen Tijdperk, dat 1500 jaar duurde. Er werden schilden, gordelplaten, sieraden en ornamenten gemaakt. De handel ontwikkelde zich en de internationale contacten namen toe. De rotstekeningen in Tanum hebben ons duizenden afbeeldingen opgeleverd die ons iets vertellen over het leven en de verbeelding van die tijd. De Zweden van toen waren een zeevarend volk en misschien was de westkust de plaats van een hele scheepsbouwindustrie. Reconstructies die na de ontdekking van de schepen zijn gemaakt, hebben aangetoond dat ze tot een ton konden worden beladen en 20 mensen konden bevatten. De rotstekeningen tonen ook afbeeldingen van verschillende soorten wapens en er is veel bewijs dat de Bronstijd een tijd van oorlog was.

Naast bronzen voorwerpen werden ook wollen stoffen steeds gewoner. Kleine kledingstukken, zoals sneeuwrokken, werden in Zweden gemaakt, terwijl grotere stoffen werden ingevoerd. Om zowel metalen als stoffen te kopen, werden waarschijnlijk barnsteen en slaven verhandeld.

Naarmate het onderzoek nieuwe kennis oplevert, blijkt de samenleving van de Bronstijd steeds geavanceerder te worden. Op verschillende plaatsen in Zweden schijnen kleine koninkrijkjes met beroepsmilitairen te hebben bestaan. Misschien leidde deze machtsstructuur tot regelmatige oorlogen. In het Tollense dal in Duitsland zijn de overblijfselen gevonden van een slagveld, waar een grote veldslag heeft plaatsgevonden. Onder de wapens zijn bogen, houten knuppels en een paar zwaarden. Alles wijst erop dat de structuur van de Vikingmaatschappij reeds in de Bronstijd tot stand was gekomen. Bovendien bevatte de godsdienst van de mensen uit de Bronstijd figuren van de goden die later in de Vikingtijd werden vereerd, en veel van de mythen van de Noorse mythologie dateren uit deze periode.

Kortom, de erfenis van de Noordse steentijd en bronstijd leeft vandaag nog voort, zowel in onze genen als in onze taal en ons cultureel erfgoed.

Oorspronkelijk gepubliceerd op Cultureel geheugen.

Abonneer je op YouTube:

Als je het waardeert Allmogens Onafhankelijk werken om onze mooie Zweedse geschiedenis en Noordse cultuur uit te beelden, u bent van harte welkom om iets leuks te kopen in de winkel of ons te steunen met een vrijwillige donatie. Dank u bij voorbaat!

Steun Allmogens via Swish: 123 258 97 29
Steun Allmogens door sluit u aan bij
Steun Allmogens in uw testament