Allmogens traditionele klussen in december

"Voor de boer is het vierde seizoen er een van herstel en rust. Hij heeft zijn oogst onder dak, onder de deken van sneeuw ligt het herfstgraan, dat deel zal uitmaken van de oogst van volgend jaar, veilig en wel opgeborgen in de ontdooide aarde - hij wordt niet gegeseld door de dagelijkse haast, maar heeft tijd om uit te ademen". (Vilhelm Moberg, Het jaar van de boer, 1966)

Zo begint Vilhelm Moberg het hoofdstuk over de Zweedse boerenwinter. De winter is altijd een tijd van recuperatie en rust geweest, maar zoals hij later zegt, je moet niet denken dat de boer de hele winter stilzit.

Vroeger, voor het tijdperk van de machineboer, werd het graan gedorst van Allerheiligen tot de Kerstweek. Van acht uur, 's morgens al om drie uur, tot de schemering kon je het slaan van de boomstammen horen.

Maar de winter was ook de tijd van het bos.

De boer had zijn bos, en 's winters werd het brandhout van het volgende jaar gekapt, zodat de boer de familie de volgende winter warm kon houden. Ook werd er hout gekapt voor het onderhoud en de reparatie van boerderijen, en wanneer meren en moerassen dichtvroren, werd er hooi van de weiden en moerassen naar huis gebracht.

Maar de boer werkte niet alleen voor zichzelf en zijn gezin in de winter, maar moest ook geld verdienen om, onder dwang, de kroonbelasting te betalen. Daarom was het gebruikelijk dat de boer meer werk buiten de boerderij op zich nam, bijvoorbeeld door hout en brandhout in andermans bossen te drijven of door te gaan wintervissen (meer over wintervissen hieronder) (Vilhelm Moberg, Het jaar van de boer, 1966)

Je kunt dus niet zeggen dat de Noordse boer in zijn vele duizenden jaren geschiedenis ooit een echte vakantie in de winter heeft gehad. Maar sinds lange tijd zijn de weken rond Kerstmis een rustige en vredige periode op de boerderij.

"In de oude dagen"

...zoals u kunt lezen in Vilhelm Moberg's Het jaar van de boer, "sommige klusjes waren gewoon verboden in de boerderij tijdens de kerstvakantie - niet door de wet, maar door de religie van onze voorouders en haar magie. Zo mocht men zich van Toma Kerstmis op 21 december tot Driekoningen op 6 januari niet bezighouden met zogenaamde peregrinaties - dat wil zeggen, al die activiteiten waarbij iets in beweging was".

Dit was dus de tijd van het Midwinterfeest, of Kerstblot, een van de grootste feesten van het jaar in de heidense Noordse landen. Omlopen betekent bijvoorbeeld werken met raderen, waaronder malen in de molen, garen spinnen, splitsen, breien enzovoort (Vilhelm Moberg, Het jaar van de boer, 1966)

Onze voorouders werkten in die periode niet met wielen, en dat komt omdat in de oude folklore de zon als een wiel was. Bij de winternachtevening staat de zon stil en wel tot de dertiende dag, en nu "het grote rad des hemels zelf" stilstaat, geloofden zij dat zelfs de kleine raderen van de mens stil zouden blijven staan. (Vilhelm Moberg, Het jaar van de boer, 1966)

Veel van de gebruiken van het oude Kerstmis werden vervolgens verboden door de autoriteiten ten tijde van de kerstening van de Noordse landen en de kerstvieringen werden in christelijke kledij gehuld, maar u zult in een volgend artikel meer lezen over het Zweedse Kerstmis door de eeuwen heen.

Een inzicht in 18e eeuwse huishoudens

I De vrijheidsstrijd van de Zweedse Ommogens kunt u meer lezen over de activiteiten van het grote publiek tijdens de maand december in de 18e eeuw, overgenomen uit het boek van de proost Reinerus Broocman Een compleet Zweeds House-Hole Boek uit 1736. (Alfred Kämpe, De vrijheidsstrijd van de Zweedse Ommogens, 1919-1921)

Broocman heeft deze punten vooral gebaseerd op grotere landbouwhuishoudens, maar waarschijnlijk ook in mindere mate op kleinere huishoudens, en is zeker niet alleen in de 18e eeuw maar al vele eeuwen relevant geweest.

1. Nu worden vossenscharen, kuilen en wolvenaas klaargemaakt.
2. Al het vee moet ten minste eenmaal per dag worden gedrenkt. De schapen moeten worden gevoed met klein hooi, want stro maakt hen mager en ellendig, en zij kunnen hun lammeren niet behoorlijk voeden. "Voordat men 's avonds naar bed gaat en het eerste wat men 's morgens doet, moet men ijverig zorgen voor de drachtige en lammerende wijfjes en voor alle jonge nakomelingen, en dit moet men doen totdat al het vee gekalfd heeft en hun foetussen heeft voortgebracht". Houd de veerboten warm.
3. Als het ijs dun en glad is, moeten de paarden goed geborsteld worden. De merries moeten goed beschermd worden tegen schokken.
4. Het voer en de voeding van de ganzen worden geleidelijk verminderd, zodat ze niet te dik worden en eieren gaan leggen.
5. Er wordt veel gevist met winterzegens.
6. Het dorsen wordt voortgezet, de oogst wordt binnengehaald, de palen worden opgetuigd en verankerd, er wordt ijverig gesponnen, vis- en vogelnetten worden gebonden. Nu is er een aanzienlijke voorraad brood gebakken. "Mout wordt gemalen tot 6 à 7 brouwsels". Er worden zaadvijvers en gerstvijvers opgeslagen en goed verzorgd voor vogels, vooral mussen en meesjes.

Wintervissen

Vissen met de winterzegen is een oude traditie die in Zweden vele honderden jaren teruggaat, minstens 700 jaar maar misschien wel meer dan 1000 jaar (Kvarsebo Hembygdsförening, Studiekring Landbouw en visserij in Kvarsebo, Vergadering 4, Notfisket)

Vissen met de zegen was vroeger de belangrijkste manier om haring en bergvis te vangen, en je kon meer dan een ton haring per keer bovenhalen. In oude documenten wordt melding gemaakt van een recordvangst in Virsholmen in Bråviken buiten Norrköping van 470 gewichten, d.w.z. 4,7 ton haring (Kvarsebo Hembygdsförening, Studiekring Landbouw en Visserij in Kvarsebo, Vergadering 4, Notfisket).

Regels voor de zegenvisserij zijn reeds te vinden in de Östgötalagen, die rond de 14e eeuw van kracht waren in Östergötland en de Smålandse landen Kinda, Vedbo, Tjust en verscheidene kleinere gebieden, alsmede in Öland. Waarschijnlijk werd er al met de zegen gevist voordat de wet werd geschreven.

Wintervissen in de Noordse landen werd zeker al beoefend lang voordat de Romeinse staatsman en historicus Tacitus in 98 n. Chr. voor het eerst in de overgeleverde geschiedenis de machtige Noord-Germaanse stam van de Zwaben noemde, of de zweden zoals dit Scandinavische inheemse volk ook wel genoemd werd, in zijn boek Germania(Tacitus, Germania, 98)

Wintervissen is geen traditie zoals onze tradities vandaag, zoals één keer per jaar haring eten of Donald Duck kijken op kerstavond. Wintervissen als traditie is in de Noordse landen een levensbehoefte zolang er hier mensen zijn. Het was een manier om de voedselvoorraden aan te vullen en niet te verhongeren.

Maar het was ook een manier voor de Zweedse staat om winst te maken ten koste van de gewone burgers. Sinds de staat de gewone burgers stevig in zijn greep had, was de wintervisserij een belangrijke belastingopbrengst. Alles, van gedroogde "spitvis" en kabeljauw in vaten tot gezouten haring, werd door de staat in beslag genomen als belasting (Kvarsebo Hembygdsförening, Studiekring Landbouw en Visserij in Kvarsebo, Vergadering 4, Notfisket)

Kvarsebo Hembygdsförening schrijft onder andere over een gebeurtenis in 1529 toen er een ruzie was over de visgrens tussen de inwoners van Östkind en Nävekvarn. Zij beschrijven hoe Gustaf Vasa bevestigde dat de boeren in Östkind volgens oude brieven het water van hun district mochten gebruiken. Tegelijkertijd maakte hij van de gelegenheid gebruik om, "zoals de econoom die hij was", te verklaren dat de koning zijn deel van het lot zou krijgen - "the skole giffue wår keriste nådigiste herre en lott i nothen för konungx watn deel." (Kvarsebo Hembygdsförening, Studiekring Landbouw en Visserij in Kvarsebo, bijeenkomst 4, Notfisket)

Bedienden en huurders

Voor veel knechten en boeren in de 18e eeuw begon de dag toen zij, volgens de financier en industrieel Eric Salander (1699-1764), het hele jaar door "precies om 4 uur 's morgens" gewekt werden (Eric Salander, Gedetailleerde Boerderij-Boeren-Instructie, 1727).

Zij ontbeten tussen 8 en 9, "dineerden" tussen 12 en 13 en mochten dan om 19.00 uur het werk verlaten, wanneer de schout van de boerderij, om een oogje in het zeil te houden, hun werk van de dag op een kerfstok sneed. Tussen 19.00 en 20.00 uur was er een avondwacht, en tegen 22.00 uur lag iedereen in bed. (Alfred Kämpe, De vrijheidsstrijd van de Zweedse Ommogens, 1919-1921)

Zoals Eric schrijft: "Dan hebben zij de volle zes uren om te rusten, en dit moet het gehele jaar door en te allen tijde worden voortgezet, met dien verstande echter, dat in de geestentijd en anders, wanneer de noodzakelijkheid zulks vordert, het volk vroeger dan 4 uur naar het werk moet worden gedreven, zodat ook dan de zomertijd aan de zon kan worden aangepast, opdat wanneer zij opkomt allen ook met haar in beweging kunnen zijn". (Eric Salander, Gedetailleerde Boerderij-Boeren-Instructie, 1727)

Het was een inzicht in het werk van de ombudsman in december. Om deze eerste van de drie wintermaanden af te sluiten, hier een paar regels uit de oude Bonde-Practican (die u natuurlijk ook kunt vinden op Allmogens almanak):

Vond je dit leuk? Deel het alsjeblieft met je vrienden zodat meer mensen ons geweldige verhaal kunnen zien.

Abonneer je op YouTube:

Als je het waardeert Allmogens Onafhankelijk werken om onze mooie Zweedse geschiedenis en Noordse cultuur uit te beelden, u bent van harte welkom om iets leuks te kopen in de winkel of ons te steunen met een vrijwillige donatie. Dank u bij voorbaat!

Steun Allmogens via Swish: 123 258 97 29
Steun Allmogens door sluit u aan bij
Steun Allmogens in uw testament